Янгиликлар
12
O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida Advokatura Instituti
O'zbekiston Respublikasining 2023-yil 30-aprelda umumxalq referendumi orqali qabul qilingan yangi tahrirdagi Konstitutsiyasi inson huquq va erkinliklarini himoya qilishni davlatning konstitutsiyaviy majburiyati darajasiga ko'targan holda, adliya va odil sudlov sohasidagi muhim institut – advokaturaning maqomi va kafolatlarini kuchaytirdi. Yangi Konstitutsiyaga advokaturaga oid alohida XXIV bob ("Advokatura") kiritilishi uning mamlakatning huquqiy tizimidagi o'rnini mustahkamladi. Yangi tahrirdagi Konstitutsiyaning
141-moddasi advokaturaning asosiy vazifasi va prinsiplarini belgilaydi. Advokatura jismoniy va yuridik shaxslarga malakali yuridik yordam ko‘rsatish uchun faoliyat ko‘rsatadi. Bu norma barchaga, jumladan, chet el fuqarolari va fuqaroligi bo'lmagan shaxslarga ham malakali yuridik yordam olish huquqini kafolatlaydi. Advokatura faoliyati qonuniylik, mustaqillik va o‘zini o‘zi boshqarish prinsiplariga asoslanadi. Bu advokatlarning professional faoliyatiga davlat organlarining asossiz aralashuvining oldini oladi. Advokaturani tashkil etish va uning faoliyati tartibi qonun bilan belgilanadi.
Shuningdek, Konstitutsiyaning 142-moddasi advokatning kasbiy faoliyatining daxlsizligini va himoyasini kuchaytiradi:
• Faoliyatga aralashmaslik: Advokat o‘z kasbiy vazifalarini amalga oshirayotganda uning faoliyatiga aralashishga yo‘l qo‘yilmaydi. Bu, ayniqsa, tergov va sud jarayonlarida himoya vazifasini mustaqil amalga oshirish uchun muhim kafolatdir.
• Uchrashuv shart-sharoitlari: Advokatga o‘z himoyasidagi shaxs bilan moneliksiz va xoli uchrashish, maslahatlar berish uchun shart-sharoitlar ta’minlanadi. Bu himoyaning samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
• Davlat himoyasi: Advokat, uning sha’ni, qadr-qimmati va kasbiy faoliyati davlat himoyasida bo‘ladi. Ushbu normaning Konstitutsiya darajasida mustahkamlanishi advokatlik kasbining nufuzini va himoyalanganlik darajasini oshiradi.
Advokatura institutining Konstitutsiyadagi o'rni bevosita Inson huquqlari va erkinliklariga bag'ishlangan boblarda ham o'z aksini topgan.
• Malakali yuridik yordam: Konstitutsiyaning 46-moddasida har kimga malakali yuridik yordam olish huquqi kafolatlanadi. Bu umumiy norma advokaturaning asosiy vazifasi bilan uyg'unlashadi.
• Davlat hisobidan yordam: Qonunda nazarda tutilgan hollarda, yuridik yordam davlat hisobidan ko‘rsatiladi. Bu ijtimoiy adolat prinsipining amalga oshirilishi bo'lib, imkoniyati cheklangan shaxslarning ham huquqiy himoyasini ta'minlashga qaratilgan.
• Erkin tanlov va advokat ishtiroki: Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchi harakatlanish erkinligi huquqi amalda cheklangan paytdan e’tiboran o‘z tanloviga ko‘ra advokat yordamidan foydalanish huquqiga ega (27-modda). Bu shaxsning himoyalanish huquqining eng muhim kafolatlaridan biridir.
Shunday qilib, 2023-yilgi tahrirdagi O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining Advokaturaga alohida bob ajratishi (XXIV bob) va advokatlarning mustaqilligi, daxlsizligi hamda kasbiy faoliyati kafolatlarini yuqori darajada mustahkamlashi, inson huquqlari va erkinliklarini samarali himoya qilish, shuningdek, huquqiy davlat prinsiplarini ro'yobga chiqarish yo'lidagi muhim qadam bo'ldi. Konstitutsiyaviy normalar advokaturaning odil sudlovdagi o'rnini mustahkamlab, advokatlarning professional imkoniyatlarini kengaytirdi va fuqarolarning sifatli yuridik yordamga bo'lgan ishonchini oshirishga xizmat qiladi.
Notariat, advokatura va mediatsiya sho’basi
bosh maslahatchisi N.Erniyazova