Янгиликлар
10
ODAM SAVDOSI – DAVR MUAMMOSI: HUQUQIY TAHLIL VA XAVFSIZLIK KAFOLATLARI
Odam savdosi (traffiking) nafaqat jinoiy faoliyat, balki inson huquqlarini qo‘pol ravishda buzuvchi, davlatlarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga jiddiy to‘siq bo‘luvchi transmilliy xavfdir. Zamonaviy dunyoda bu jinoyat turi, ayniqsa, mehnat migratsiyasi jarayonlari faollashgan O‘zbekiston va MDH davlatlari uchun dolzarb muammo bo‘lib qolmoqda. Jinoiy unsurlar asosan fuqarolarni mehnat yoki jinsiy ekspluatatsiya qilish maqsadida, asosan Rossiya, Qozog‘iston, Turkiya, Janubi-Sharqiy Osiyo va Yaqin Sharq mamlakatlariga olib chiqishga urunmoqda.
Mamlakatimizda odam savdosiga qarshi kurashda xalqaro standartlarga to‘liq moslashgan qonunchilik bazasini yaratgan:
O‘zbekiston Respublikasining “Odam savdosiga qarshi kurashish to‘g‘risida”gi Qonun (2008 y.) odam savdosiga qarshi kurashishning tashkiliy-huquqiy asoslarini belgilab berdi.
Jinoyat kodeksining 135-moddasi (odam savdosi) ushbu jinoyat uchun og‘ir javobgarlik choralarini nazarda tutadi (odatda, 3 yildan 12 yilgacha ozodlikdan mahrum qilish). Mazkur moddada jinoyatning og‘irlashtiruvchi holatlari, jumladan, voyaga yetmagan shaxslarni traffiking qilish alohida ajratilgan.
Odam savdosiga qarshi kurashish bo‘yicha Milliy komissiya (Senat Raisi rahbarligida) va uning hududiy komissiyalari faoliyati yo‘lga qo‘yilgan. Bu mexanizm barcha davlat organlarining kurashdagi harakatini muvofiqlashtiradi.
MDH mamlakatlari (Rossiya, Qozog‘iston, Qirg‘iziston va b.) ham odam savdosiga qarshi kurashda umumiy huquqiy yondashuvga ega:
Aksariyat MDH davlatlari Birlashgan Millatlar Tashkilotining Palermo konvensiyasi (Transmilliy uyushgan jinoyatchilikka qarshi) va uning Odam savdosiga doir Protokoli talablarini o‘z milliy qonunchiligiga implementatsiya qilgan.
Jinoiy kodekslarda 135-moddaga o‘xshash, “Odam savdosi” yoki “Qullik” moddalari mavjud bo‘lib, ular asosan ekspluatatsiya maqsadida yollash, tashish, yashirish harakatlarini jinoyat deb tan oladi.
MDH davlatlari o‘rtasida jinoyatchilikka qarshi kurash, jumladan odam savdosiga oid tezkor axborot almashinuvi va jinoyatchilarni ekstraditsiya qilish bo‘yicha ikki tomonlama va ko‘p tomonlama shartnomalar amal qiladi.
Garchi aniq raqamlar bo‘lmasa-da, quyidagi tendensiyalarni kuzatish mumkin, ya’ni odam savdosi qurbonlarining asosiy qismini qishloq joylaridagi ijtimoiy himoyaga muhtoj, kam ta’minlangan ayollar (jinsiy ekspluatatsiya) va kam malakali mehnat migrantlari (majburiy mehnat) tashkil etadi.
Ta‘kidlash joizki, traffiking kanallari tobora internet va ijtimoiy tarmoqlarga ko‘chmoqda. Jinoyatchilar ish takliflari orqali yoshlarni tez va oson yo‘llar bilan aldab jalb qilishga urunmoqda.
Milliy Komissiyalar faoliyati natijasida aniqlangan jinoyatlar soni oshgan, bu esa davlatning bu jinoyatga nisbatan murosasiz pozitsiyasini ko‘rsatadi.
Odam savdosiga qarshi kurash doimiy va kompleks yondashuvni talab qiladi:
1. Profilaktikani Kichaytirish: Fuqarolarni, ayniqsa migratsiyaga chiquvchilarni, qonuniy ishga joylashish kanallari va soxta ish takliflarining xavflari haqida ogohlantirish.
2. Xalqaro Hamkorlikni Chuqurlashtirish: MDH va boshqa davlatlarning vakolatli organlari bilan tezkor axborot almashish va qurbonlarni repatriatsiya qilish mexanizmlarini soddalashtirish.
3. Qurbonlarni himoyalash: Traffiking qurbonlarini himoya qilish, reabilitatsiya qilish va ijtimoiy moslashtirish markazlarining imkoniyatlarini kengaytirish.
Shunday qilib, odam savdosiga qarshi kurashda yagona davlatning
sa’y-harakati yetarli emas, balki MDH doirasidagi muvofiqlashtirilgan harakatlar va har bir fuqaroning huquqiy ongliligi muhim ahamiyatga ega.
Notariat, advokatura va mediatsiya sho‘basi
yetakchi maslahatchisi N.Jumaniyazova