Янгиликлар
19
BOLALARNI MAJBURIY MEHNATDAN HIMOYA QILISH KAFOLATLARI: QONUN VA IJTIMOIY MAS'ULIYAT
BOLALARNI MAJBURIY MEHNATDAN HIMOYA QILISH KAFOLATLARI: QONUN VA IJTIMOIY MAS'ULIYAT
Bolalar mehnatidan foydalanish, ayniqsa majburiy mehnat, har qanday zamonaviy va insonparvar jamiyat uchun eng og‘ir ijtimoiy muammolardan biridir. O‘zbekiston Respublikasi so‘nggi yillarda bolalar mehnatini butunlay yo‘q qilish borasida ulkan qadamlarni tashladi va bu masalaning huquqiy kafolatlarini mustahkamladi. Ushbu maqolada bolalarni majburiy mehnatdan himoya qilishning milliy qonunchilikda belgilangan asosiy kafolatlari va bu boradagi ijtimoiy mas'uliyat ko‘rib chiqiladi.
Bolalarni himoya qilish kafolatlari O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligining eng yuqori darajasida mustahkamlangan:
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 64-moddasida bolalar mehnatining eng yomon shakllaridan har qanday foydalanish qat’iyan man etilgan. Bu norma bolalar mehnatiga qarshi kurashning asosiy huquqiy poydevori hisoblanadi.
Amaldagi Mehnat kodeksining 117-moddasi birinchi qismiga ko‘ra, bolaning yoshi, sog‘lig‘i, jismoniy, aqliy va ma’naviy rivojlanishiga xavf tug‘diradigan, uning ta’lim olishiga xalaqit beradigan har qanday faoliyat, jumladan, majburiy mehnatga jalb etish taqiqlanadi.
Ta’kidlash joizki, Mehnat kodeksida belgilangan taqiqlarga zid ravishda bolalar mehnatidan foydalangan ish beruvchilar va mansabdor shaxslar qonunda belgilangan tartibda (Ma’muriy yoki Jinoiy javobgarlik) javobgarlikka tortiladi.
Bolani majburiy mehnatdan himoya qilishning eng samarali kafolati uning ta’lim olish huquqini to‘liq ta’minlashdir.
Shuningdek, Mehnat kodeksi va “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonun bolaning o‘qish jarayoniga, ayniqsa majburiy umumiy o‘rta ta’lim, ixtisoslashtirilgan maktablar yoki akademik litseylar/kollejlardagi o‘qishiga xalaqit beradigan mehnatdan foydalanishni qat’iyan man qiladi.
Bundan tashqari, 18 yoshga to‘lmagan xodimlar uchun qisqartirilgan ish vaqti belgilangan. Bundan tashqari, 16 yoshdan 18 yoshgacha bo‘lgan shaxslarni kuniga 7 soatdan, 15 yoshdan 16 yoshgacha bo‘lgan shaxslarni esa 5 soatdan ortiq ishga jalb qilish taqiqlanadi. Bu bolaning o‘qishdan bo‘sh vaqtini dam olish va o‘zini rivojlantirishga sarflashi uchun sharoit yaratadi.
Majburiy mehnatning oldini olish va uni aniqlash bo‘yicha samarali nazorat tizimi yaratilgan, ya’ni O‘zbekiston Respublikasi kambag‘allikni qisqartirish va bandlik vazirligi huzuridagi Davlat mehnat inspeksiyasi muntazam reydlar va tekshiruvlar o‘tkazadi. Bu inspeksiyalar ish beruvchilarning bolalar mehnatidan foydalanish bo‘yicha qonun talablariga rioya qilishini nazorat qiladi.
Kasaba uyushmalari, nohukumat tashkilotlar va fuqarolik jamiyati institutlarining majburiy mehnatni aniqlash va xabar berishdagi faol ishtiroki rag‘batlantiriladi. Ishonch telefonlari va elektron platformalar orqali anonim xabarlar qabul qilish tizimi mavjud.
O‘zbekiston Xalqaro Mehnat Tashkiloti (XMT) konvensiyalarini (masalan, 138-konvensiya – ishga qabul qilishning eng kichik yoshi to‘g‘risida, va
182-konvensiya – bolalar mehnatining eng yomon shakllarini taqiqlash to‘g‘risida) ratifikatsiya qilgan. Bu esa bolalarni himoya qilish majburiyatini xalqaro darajada mustahkamlaydi.
Shunday qilib, bolalarni majburiy mehnatdan himoya qilish – bu nafaqat davlatning huquqiy majburiyati, balki butun jamiyatning ijtimoiy mas'uliyatidir. Milliy qonunchiligimiz, xususan, Konstitutsiya va Mehnat kodeksi, bu masalada qat’iy kafolatlarni belgilab qo‘ygan. Har bir ota-ona, o‘qituvchi, ish beruvchi va davlat xizmatchisi bu qonunlarga rioya qilishi, har qanday majburiy mehnat holatiga qarshi turishi va bolaning ta’lim olish, rivojlanish va baxtli bolalik huquqini himoya qilishi shart. Faqat shunda biz bolalar mehnatidan xoli bo‘lgan adolatli va yuksak jamiyatni qurishimiz mumkin.
Notariat, advokatura va mediatsiya sho‘basi boshlig‘i Paraxat Kojametov