Янгиликлар
30
Mehnat va mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risidagi qonunchilikni buzganlik uchun javobgarlik
Mehnat va mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risidagi qonunchilikni buzganlik uchun javobgarlik
Mehnat munosabatlari har qanday jamiyatda muhim o‘rin egallaydi. Xodimlar va ish beruvchilar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar qonun hujjatlari bilan tartibga solingan bo‘lib, ularga rioya qilish har ikki tomonning huquqlari va majburiyatlarini ta’minlaydi. Ayniqsa, mehnatni muhofaza qilish masalasi xodimlarning sog‘lig‘i va hayotini saqlashda hal qiluvchi ahamiyatga ega. Mehnat va mehnatni muhofaza qilish qonunchiligini buzish esa jiddiy huquqiy oqibatlarga olib kelishi mumkin.
Mehnat va mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha qonunbuzarliklar turli shakllarda namoyon bo‘lishi mumkin. Bularga quyidagilar kiradi:
• Mehnat shartnomasini noto‘g‘ri rasmiylashtirish yoki rasmiylashtirmaslik: Bu xodimning huquqlarini cheklashga, masalan, ish haqi to‘lash, ta’til berish yoki ijtimoiy kafolatlar bo‘yicha muammolarga olib kelishi mumkin.
• Mehnat sharoitlariga rioya qilmaslik: Xodimlar uchun xavfsiz va sog‘lom ish sharoitlarini ta’minlamaslik, shaxsiy himoya vositalari bilan ta’minlamaslik, sanitariya normalariga rioya qilmaslik.
• Ish vaqti va dam olish rejimini buzish: Qonun bilan belgilangan ish soatlaridan ortiq ishlashga majburlash, dam olish kunlari va bayramlarda ishlashga ruxsat bermaslik.
• Mehnat haqi to‘lash tartibini buzish: Ish haqini o‘z vaqtida yoki to‘liq to‘lamaslik, belgilangan minimal ish haqidan kam to‘lash.
• Ayollar va voyaga yetmaganlarning mehnatiga oid cheklovlarga rioya qilmaslik: Ayollar va voyaga yetmaganlarning sog‘lig‘iga zarar yetkazishi mumkin bo‘lgan ishlarga jalb qilish.
• Ishda baxtsiz hodisalarni yashirish yoki tergov qilishdan bosh tortish: Ish joyida sodir bo‘lgan baxtsiz hodisalar va kasb kasalliklarini ro‘yxatga olish va ularni tergov qilishni rad etish.
Mehnat va mehnatni muhofaza qilish qonunchiligini buzganlik uchun O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlarida quyidagi javobgarlik turlari belgilangan:
1. Intizomiy javobgarlik
Bu javobgarlik turi ichki mehnat tartibi qoidalarini buzganlikda aybdor bo‘lgan xodimlarga nisbatan qo‘llaniladi. Mehnat kodeksiga asosan intizomiy jazo choralarini qo‘llash va uning turlari ()ni tanlash ish beruvchining huquqi hisoblanadi.
2. Ma’muriy javobgarlik
Mehnat va mehnatni muhofaza qilish qonunchiligini buzganlik uchun O‘zbekiston Respublikasi Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksining 49-moddasida javobgarlik belgilangan. Bu javobgarlik odatda ish beruvchi tashkilotlarning mansabdor shaxslariga nisbatan qo‘llaniladi.
3. Jinoiy javobgarlik
Agar mehnatni muhofaza qilish qoidalarini buzish oqibatida odamning sog‘lig‘iga og‘ir shikast yetgan yoki o‘limga sabab bo‘lgan bo‘lsa, aybdor shaxslar O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksiga muvofiq jinoiy javobgarlikka tortiladi. Jinoyat kodeksining tegishli moddalarida (masalan, 257-modda – "Mehnatni muhofaza qilish qoidalarini buzish") bu kabi jinoyatlar uchun turli xil jazo choralari, jumladan, ozodlikdan mahrum qilish jazosi ham nazarda tutilgan.
4. Moddiy javobgarlik
Mehnat qonunchiligini buzish natijasida xodimga yetkazilgan moddiy zarar ish beruvchi tomonidan qoplanishi shart. Masalan, ish haqi o‘z vaqtida to‘lanmaganda, to‘lanmagan summani kompensatsiya bilan birga to‘lash, yoki mehnatga layoqatsizlik natijasida yuzaga kelgan zararni qoplash. Ish beruvchi esa, o‘z navbatida, o‘z aybi bilan korxonaga zarar yetkazgan xodimdan zararni undirib olishga haqli.
Xulosa qilib aytganda, Mehnat va mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risidagi qonunchilikka rioya qilish nafaqat qonuniy majburiyat, balki xodimlarning huquqlarini himoya qilish va ularning xavfsizligini ta’minlashning muhim kafolatidir. Qonunchilikni buzganlik uchun belgilangan javobgarlik choralari ish beruvchilar va xodimlarni o‘z majburiyatlariga mas’uliyat bilan yondashishga undaydi. Qonunlarga rioya qilish orqali barcha uchun adolatli va xavfsiz mehnat munosabatlari tizimi yaratiladi.
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Adliya vazirligi
Inson resurslari sho‘basi boshlig‘i E.Gayipov