Янгиликлар
12
Fuqarolik qonunchiligida da’vo muddati
Fuqarolik huquqlarini amalga oshirish va himoya qilishda muhim huquqiy institutlardan biri bu — da’vo muddati hisoblanadi. Da’vo muddati fuqarolarning o‘z huquqini belgilangan vaqt ichida himoya qilish imkoniyatini kafolatlaydi va fuqarolik muomalasida barqarorlikni ta’minlaydi.
Da’vo muddati nima?
Da’vo muddati — bu shaxsning buzilgan huquqini sud orqali tiklash uchun qonun bilan belgilangan vaqt oralig‘idir. Agar bu muddat ichida sudga murojaat qilinmasa, huquqiy jihatdan himoya qilish imkoniyati yo‘qoladi. Bu, avvalo, taraflar o‘rtasida huquqiy aniqlikni ta’minlash va da’volarni yillar davomida cho‘zilmasligini kafolatlash uchun muhimdir.
Da’vo muddati qanday belgilanadi?
O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 150-moddasiga ko‘ra, da’vo muddati umumiy va maxsus turlarga bo‘linadi. Umumiy da’vo muddati 3 yilni tashkil etadi. Maxsus da’vo muddati esa qonunchilikda ayrim turdagi munosabatlar uchun alohida belgilangan bo‘lib, u bir yil, olti oy yoki boshqa muddat bo‘lishi mumkin (masalan, transport xizmatlari, sug‘urta nizolari).
Da’vo muddati qanday hisoblanadi?
Da’vo muddati huquq buzilgan yoki huquq buzilganligini bilgan (yoki bilishi kerak bo‘lgan) kundan boshlab hisoblanadi. FKning 151-moddasida bu aniq ko‘rsatilgan. Ba’zi holatlarda bu muddatning o‘zgarishi yoki to‘xtatilishi mumkin. Masalan:
- To‘xtatilish: FK 154-moddasiga ko‘ra, favqulodda holatlar (urush, tabiiy ofat, kasallik) da’vo muddatining to‘xtatilishiga sabab bo‘lishi mumkin.
- Tiklanish: FK 157-moddasiga muvofiq, agar sud da’vogar muddatni o‘tkazib yuborishga asosli sabablar mavjudligini aniqlasa, da’vo muddati tiklanishi mumkin.
Da’vo muddati o‘tganda nima bo‘ladi?
Agar da’vo muddati o‘tgan bo‘lsa va javobgar bu holatni sudda e’tiroz qilsa, da’vo rad etiladi. Shu sababli, da’vo muddati muhim protsessual norma bo‘lib, taraflar o‘z huquqini vaqtida himoya qilishi zarur.
Qonunchilik asoslari
Da’vo muddatiga oid huquqiy normalar O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 150–157-moddalarida bayon etilgan. Shu bilan birga, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenum qarorlarida bu normalarga oid sharhlar ham mavjud bo‘lib, amaliyotda ularni to‘g‘ri qo‘llashga yordam beradi.
Xulosa
Da’vo muddati — bu nafaqat protsessual tartib, balki fuqarolik muomalasining barqarorligini ta’minlovchi muhim huquqiy mexanizmdir. Har bir fuqaro o‘z huquqlarini himoya qilishda ushbu muddatlarga qat’iy amal qilishi lozim. Zarur holatlarda esa malakali yuridik maslahat olish tavsiya etiladi.
Amudaryo tumani adliya bo‘limi
Davlat xizmatlari markazi
katta mutaxassisi A.Tursunboyev