Янгиликлар
23
Hayal -qızlardı basım hám zorlıqtan qorǵawdıń huqıqıy tiykarları
Hayal názik końil iyesi, miyir bulaǵı, gózzallıq jaratıwshısı, dep táriyp beriliwi biykarǵa emes. Haqıyqattan da hayal-qızlar itibar hám qorǵawǵa mudam mútajlik sezedi.
Biraq turmıs mudam tınıshlıqta bir tegiste dawam etpeydi. Ayırım jaǵdaylarda hayal-qızlar túrli shápáátsizlik hám zorlıqlarǵa da dus keledi. Álbette, bunday jaǵdaylarda olardıń huqıqları ulıwma huqıqıy kriteryalarǵa muwapıq qorǵap kelinedi.
Sońǵı jıllarda mámleketimizde hayal-qızlar máselesi, olardıń turmıs sharayatların jaqsılaw, xojalıq turmısındaǵı máselelerin sheshiw, talantı hám múmkinshiliklerin kórsetiw ushın qolay sharayat jaratılıp atır. Shańaraqta, jámiyette, ásirese, hayal-qızlardıń socialliq ómirdegi aktivligin asırıwǵa ayrıqsha itibar qaratılıp atırǵanlıǵı nátiyjesinde sociallıq qatnasıqlarda da, nızamshılıqta da úlken ózgerisler ámelge asırılıp atır.
Hayal-qızlardıń ornı úlken ahmiyetke iye ekenligin tek bir ǵana mámleketimiz rawajlanıwında emes jámiyet turmısında, shańaraqlar bekkemliginde kóriwimiz múmkin. Jurtımız xalqı sanı 36 953 103 million bolıp sonnan 18 563 404 nı (2025-jıl may jaǵdayına ) derlik 50 payızın quraytuǵın hayal-qızlar jámiyettiń barlıq tarawlarında nátiyjeli xızmet kórsetip atır desek hesh bórttirip aytpaǵan bolamız.
Mámleketimizde hayal-qızlardı basım hám zorlıqtan qorǵaw, sonıń menen birge gender teńlikti támiyinlew, hayallardıń sociallıq hám siyasiy turmıstaǵı rolin asırıw jumısları bir neshe jónelislerde, atap aytqanda,hayallar huqıqları haqqındaǵı nızam hújjetlerin, hayallardı qorǵawdıń institutsional tiykarların jetilistiriw ayrıqsha áhmiyetke iye boladı.
Prezidentimizdiń hayal-qızlar huqıqların támiyinlew, atap aytqanda, gender teńligi hám hayallardı zorlıq hám basımnan qorǵaw, hayallar isbilermenligin rawajlandırıw mártebesin kúsheytiw haqqındaǵı bir neshe normative-huqıqıy hújjetleri yaǵnıy, 2019 -jıl 2-sentyabrdegi “Hayal-qızlardı basım hám zorlıqtan qorǵaw haqqında”ǵı ÓRN - 561-san Nızamı hám de 2019 -jıl 2-sentyabrdegi “Hayal-qızlar hám er adamlar ushın teń huqıq hám de imkaniyatlar kepillikleri haqqında”ǵı ÓRN - 561-san Nızamları qabıl etildi.
Bul normativ huqıqıy hújjetlerde hayal-qızlar hám er adamlar ushın teń huqıq hám de imkaniyatlar kepilliklerin támiyinlewdiń tiykarǵı principleri retinde nızamlılıq, demokratizm, jınsı boyınsha ayırıwǵa jol qoymaw, ashıqlıq, belgilep berilgen. Bul nızamlarda fizikalıq zorlıq, jınıslıq zorlıq, psixik zorlıq, ekonomikalıq zorlıq sıyaqlı, sonıń menen birge basım, basım hám zorlıqtan jábirleniwshi kimler, basım hám zorlıqtıń aldın alıw hám qorǵaw tártipleri, qorǵaw orderi sıyaqlı túsinikler keltirip ótilgen.
Basım hám zorlıqtan jábirleniwshi ózine basım hám zorlıq ámelge asırılǵanlıǵı yamasa olardı ámelge asırıw qáwpi haqqındaǵı arza menen tiyisli wákillikli organlarǵa hám de shólkemlerge yáki sudqa shaǵım etiw, arnawlı oraylarda, sonıń menen birge biypul telefon liniyasi arqalı biypul huqıqıy máslahát, ekonomikalıq, social, psixologiyalıq, medicinalıq hám basqa járdem alıw, ishki isler shólkemlerine qorǵaw orderi beriw haqqındaǵı talap penen múrájat etiw, qorǵaw orderi shártleri buzılǵan bolsa, olardı bul haqqında xabardar qılıw, ámelge asırılǵan basım hám zorlıq nátiyjesinde ózine jetkizilgen materiallıq zıyannıń ornı toltırılıwı hám de ruwxıy zıyan kompensaciya etiliwi haqqındaǵı talap penen sudqa shaǵım etiw, sonıń menen birge basım hám zorlıqtan jábirleniwshige jetkizilgen materiallıq zıyannıń ornın qaplaw hám de ruwxıy zıyandı kompensaciya etiw haqqındaǵı arza menen sudqa shaǵım etkende mámleketlik bajı tólewden azat etiw sıyaqlı huqıqlarǵa iye esaplanadı.
Ózbekstan Hayal-qızlar komiteti járdem kórsetiw, máslahát beriw mexanizmi hám de ilajları, hayal-qızlarǵa ózine qılınǵan basım hám zorlıq jaǵdaylarınıń aldın alıw haqqında informaciya alıwdı támiyinlew maqsetinde Ózbekstan Respublikasınıń pútkil aymaǵında túni- kúni isleytuǵın, biypul telefon liniyasi tarmaǵı (isenim telefonı ) islep turıwı támiyinlengen.
Hayal-qızlardı basım hám zorlıqtan qorǵawdı ámelge asırıwshı tiyisli wakillikli organlar hám de shólkemler tárepinen olarǵa qarata basım hám zorlıqtıń aldın alıwǵa baylanıslı jeke tártiptegi ilajlar retinde hayal-qızlarǵa qarata basım hám zorlıq islewge beyim bolǵan yamasa onı islegen jaman minez-xulıqlı shaxslardı anıqlaw hám de olarǵa profilaktikalıq tásir kórsetiw esaplanadı.
Bul jeke tártiptegi is- ilajlar túrlerine:
- profilaktikalıq sáwbetin ótkeriw;
- qorǵanıw orderin beriw;
- basım hám zorlıqtan jábirleniwshilerge járdem kórsetiw boyınsha arnawlı oraylarǵa jaylastırıw ;
- zorlıq minez-xulqın ózgertiw boyınsha dúzetiw baǵdarlamalarınan ótiwden ibarat.
Qorǵaw orderi basım hám zorlıqtan jábirleniwshige beriledi.
Tiyisli aymaqta basım hám zorlıqtıń jeke tártiptegi profilaktikasın ámelge asırıw ushın juwapker bolǵan ishki isler organınıń lawazımlı shaxsı basım hám zorlıq fakti yamasa olardı júz beriw qáwipi anıqlanǵan waqıttan baslap 24 saat ishinde qorǵaw orderin otız kún muddetke beredi hám bul order rásmiylestirilgen waqıttan baslap kúshke kiredi.
Eger qáwip ele joq etilmegen bolsa, qorǵanıw orderiniń ámel etiw múddeti basım hám zorlıqtan jábirleniwshiniń arzasına kóre kóbi menen otız kúnge shekem sozıw múmkin.
Qaraózek rayonı ádillik bólimi
PHAJ bólimi birinshi dárejeli inspektorı E.Sultamuratova.