Янгиликлар
26
ADAM SAWDASI - DÁWIR MASHQALASI
Házirgi waqıtta adam sawdası oǵada quramalı hám sociallıq qáwipli hádiyse kórinisin alǵan bolıp, ol tárepinen keltirilip atırǵan zıyandı ámelde esapqa alıw imkaniyatı joq. Bul bolsa hár qıylı jınayatlardıń júz beriwine túrtki bolıp, jámiyettiń materiallıq-texnikalıq, intellektuallıq potencialın tómenletedi, onıń genofondın buzadı.
Adam sawdası búgingi kúnde eń úlken mashqalalardan biri. Onıń bazarı náshebentlik zatları hám qural-jaraq sawdasınan keyin úshinshi orındı iyeleydi.
2003-jılı Ózbekstan Respublikası BMShnıń 1949-jıl 2-dekabrdegi "Adamlar sawdası hám buzıqlıq (prostitutciya)dan úshinshi shaxslar tárepinen paydalanılıwına qarsı gúresiw haqqında"ǵı Konvenciyasına qosıldı, 2008-jılı bolsa adamlar, ásirese hayallar hám balalar sawdasınıń aldın alıw hám bul qılmıs ushın jazalaw haqqındaǵı, BMShnıń transmilliy shólkemlesken jınayatshılıqqa qarsı gúresiw haqqındaǵı Konvenciyasın tolıqtıratuǵın Protokoldı ratifikaciya etken hám sol arqalı adamlar sawdası boyınsha xalıqqa maǵlıwmat beriw, jábirleniwshilerdi qorǵaw hám huqıq qorǵaw uyımları jumısınıń nátiyjeliligin arttırıwǵa qaratılǵan baǵdarlamalardı qollap-quwatlaw hám ótkeriw arqalı aldın alıw hám saplastırıw minnetlemesin óz moynına aldı.
Shólkemlesken jınayatshılıq, atap aytqanda, xalıqaralıq terrorizm, narkobiznes, qural-jaraqlardı nızamsız satıw menen baylanıslı oǵada awır jınayatlar qatarında adam sawdasınıń hár qanday kórinislerine qarsı gúresiw mashqalası tek ǵana xalıqaralıq huqıq, milliy huqıq sisteması ushın da úlken áhmiyetke iye bolmaqta.
Bul mashqala ulıwma jáhán kóleminde tán alınıp, kóplegen ilimpazlar hám izertlewshiler tárepinen tereń úyrenilip atırǵanına qaramastan, bul baǵdarda házirge shekem jeterli dárejede ulıwmalastırılǵan maǵlıwmatlar berilmegen.
Birlesken Milletler Shólkeminiń 2000-jıldaǵı "BMShnıń transmilliy shólkemlesken jınayatshılıqqa qarsı konvenciyasına adam sawdasınıń hám ásirese, hayallar hám balalar sawdasınıń aldın alıw hám qadaǵan etiw jáne bunday háreketlerge jaza qollanıw haqqındaǵı qosımsha Bayanlama"da "adamlar sawdası" túsinigi óziniń rásmiy túsindiriwine iye boldı.
Protokolǵa muwapıq, "adamlar sawdası" ekspluataciya maqsetinde adamlardı kúsh isletiw yamasa kúsh isletiw menen qorqıtıw yamasa basqa májbúrlew ilajların qollanıw arqalı yamasa urlaw yamasa aldaw jolı menen yamasa aldaw yamasa mámleket wákilliklerin, iyelep turǵan lawazımınan paydalanǵan halda yamasa bir shaxstıń qadaǵalawındaǵı basqa bir shaxstı satıp alıw jolı menen olardı jallaw, ótkeriw, tasıw, saqlaw yamasa olardı alıw bolıp esaplandı.
Adam sawdası jınayıy iskerliktiń oǵada qáwipli hám kemsitiwshi túri bolıp esaplanadı. Xorlaw sonnan kórinedi, bul jınayat qullıqqa uqsas formalarda islenedi. Bunnan tısqarı, insandı ekspluataciyalaw, insandı "tovar" sıpatında satıw, insan faktorlarınan paydalanıw jolı menen dáramat arttırıw menen baylanıslı bolǵanlıǵı sebepli kemsitiwshi mazmun-mániske iye boladı.
Mámleketimiz turmısınıń barlıq tarawlarında huqıqıy reformalar ámelge asırılmaqta. Elimizde ámelge asırılıp atırǵan bul reformalar nátiyjesinde, búgingi kúnde áhmiyetli máselelerden biri bolǵan adam sawdasınıń aldın alıw hám oǵan qarsı gúresiw baǵdarında belgili jumıslar alıp barılmaqta. Bárinen burın, bul dáwirde adam sawdası jınayatların saplastırıwdıń huqıqıy normativlik bazası qáliplestirilgeni itibarǵa ılayıq. 1994-jılı 22-sentyabrde qabıl etilgen Jınayat Kodeksinde birinshi márte adam sawdasına qarsı gúresiw maqsetinde bunday háreketler ushın jınayıy juwapkershilik belgilendi. Sonıń menen birge, adam sawdası transmilliy, yaǵnıy aymaq hám shegara tańlamaytuǵın jınayat ekenligi esapqa alınıp, Ózbekstan Respublikası tárepinen bunday unamsız jaǵdaylarǵa qarsı gúresiw baǵdarında xalıqaralıq birge islesiwge ayrıqsha itibar qaratılmaqta.
2008-jıl 17-aprelde "Adam sawdasına qarsı gúresiw haqqında"ǵı Nızamnıń qabıl etiliwi bul jınayattıń aldın alıw hám oǵan qarsı gúresiwdiń huqıqıy tiykarların jaratıw menen birge, adam sawdasınan jábirlengenlerge hár tárepleme járdem kórsetiwdiń ilajların óz ishine aldı.
Nızamda tikkeley adam sawdası jınayatı túsinigi, adam sawdasına qarsı gúresiwdi shólkemlestiriw, adam sawdasına qarsı gúresiw boyınsha jumıstı ámelge asırıwshı mámleketlik uyımlardıń jumısı, ásirese adam sawdasınan jábirlengenlerdi qorǵaw hám olarǵa járdem kórsetiw máselelerine ayrıqsha itibar qaratılǵan. Nızamda usı jınayattan jábirlengenlerdi sociallıq reabilitaciyalaw, olardı normal turmıs tárizine qaytarıw, usı shaxslarǵa yuridikalıq járdem kórsetiw, olardı psixologiyalıq, medicinalıq, kásiplik reabilitaciyalaw, jumısqa jaylastırıw, waqtınsha turaq jay beriw máseleleri ayrıqsha názerde tutılǵan. Nızamnıń 14-statyası adam sawdasına qarsı gúresiw tarawında xalıqaralıq birge islesiwdiń huqıqıy tiykarın jaratadı.
Sonı itibarǵa alıw kerek, úyrenilgen jınayat isleriniń tallawına bola, kópshilik jaǵdaylarda jábirleniwshiler bul jınayatqa aldaw jolı menen tartılǵan. Yaǵnıy adam sawdasın ámelge asırıwshı shaxslar tárepinen aldaw usılı keńnen qollanılǵan.
Házirgi kúnde Ózbekstan Respublikasında adam sawdasına qarsı gúresiw baǵdarında adam sawdası jınayatına qarsı gúresiwdiń huqıqıy tiykarın jetilistiriw; adam sawdasına qarsı gúresiwde huqıq qorǵaw uyımlarınıń jumısı; oǵan qarsı gúresiwde xalıqaralıq birge islesiw; profilaktikalıq xarakterdegi ilajlardı ámelge asırıw baǵdarında keń kólemli jumıslar ámelge asırılmaqta.
Adam sawdasına qarsı gúresiw nızamlılıq, adam sawdası menen shuǵıllanıwshı shaxslar juwapkershiliginiń sózsizligi, adam sawdasınan jábirlengenlerdiń kemsitiliwine jol qoymaw, sociallıq birge islesiw, sociallıq qorǵaw sıyaqlı principlerge tiykarlanadı.
Tallawlarǵa bola, adam sawdası menen baylanıslı jınayatlardıń sanı respublikamızda jıldan-jılǵa artıp barmaqta.
Adam sawdası mashqalasına qarsı gúresiwde xalıqtıń bul baǵdardaǵı bilimlerin arttırıw, ǵalaba xabar quralları arqalı onıń qurbanları menen sáwbetler shólkemlestiriw, adam sawdasınıń barlıq ayanıshlı jaǵdayların súwretlep beriw de nátiyjeli qurallar bolıp tabıladı. Pútkil xalıq, ásirese, jaslar bul jınayıy qılmıstıń qurbanına aylanıp qalmawı ushın abaylı bolıwı, sırt mámleketlerden usınıs etilip atırǵan hár qanday jumıs, xızmetlerdi jeke ózleri tekserip kóriwi, biytanıs shaxslardıń usınıslarına isenbew hám olarǵa óz hújjetlerin berip qoymaw kerekligin biliwi kerek.
Juwmaq ornında adam sawdası jınayatı kópshilik jaǵdaylarda aldaw usılı menen ámelge asırılıp atırǵanın atap ótiw kerek. Sol sebepli jınayatlardıń aldın alıw maqsetinde miynet jámáátlerinde, máhállelerde profilaktika maqsetinde ushırasıwlar hám sáwbetler ótkeriw, júz bergen jınayatlardıń sebeplerin hám olardıń aqıbetlerin puqaralarǵa jetkerip turılıwın támiyinlew zárúr.
Shımbay rayonı ádillik bólimi
Mámleketlik xızmetler orayı
bas qánigesi A.Aytimbetov