Янгиликлар
24
O‘zbekistonda intellektual mulkni huquqiy himoya qilish: hozirgi holati va rivojlanish istiqbollari tahlili
Zamonaviy dunyoda intellektual mulk (IP) innovatsiyalar, iqtisodiy o‘sish va madaniy rivojlanishni rag‘batlantirishda asosiy rol o‘ynaydi.
Jahon iqtisodiy makoniga integratsiyalashishga intilayotgan O‘zbekiston Respublikasi intellektual mulkni huquqiy himoya qilish tizimini takomillashtirishga alohida e’tibor qaratmoqda.
Qonunchilik bazasi.
O‘zbekistonda intellektual mulkni himoya qilishning huquqiy asosi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, Fuqarolik kodeksi, shuningdek, turli xil IP obyektlarini tartibga soluvchi bir qator maxsus qonunlarni o‘z ichiga oladi, masalan:
- “Ixtirolar, foydali modellar va sanoat namunalari to‘g‘risida”gi qonun;
- “Tovar belgilari, xizmat ko‘rsatish belgilari va tovar kelib chiqqan joy nomlari to‘g‘risida”gi qonun;
- “Mualliflik huquqi va turdosh huquqlar to‘g‘risida”gi qonun;
- “Seleksiya yutuqlari to‘g‘risida”gi qonun;
- “Geografik ko‘rsatkichlar to‘g‘risida”gi qonun.
Bundan tashqari, O‘zbekiston intellektual mulk sohasidagi qator xalqaro shartnomalar, jumladan, sanoat mulkini himoya qilish bo‘yicha Parij konvensiyasi, adabiy va san’at asarlarini himoya qilish bo‘yicha Bern konvensiyasi va TRIPS bitimi ishtirokchisi hisoblanadi.
Asosiy tendensiyalar va muammolar.
So‘nggi yillarda O‘zbekistonda IP ni himoya qilish sohasida bir qator ijobiy tendensiyalar kuzatilmoqda:
Qonunchilikni takomillashtirish: yangi qonunlarni qabul qilish va amaldagi qonunlarga qo‘shimchalar kiritish milliy qonunchilikni xalqaro standartlarga muvofiqlashtirishga qaratilgan.
Majburiy nazoratni kuchaytirish: IP huquqlarini buzish holatlari sonining ko‘payishi ijro mexanizmlarining samaradorligi ortib borayotganidan dalolat beradi.
Ogohlikni oshirish: Ma’rifiy tadbirlarni o‘tkazish aholi va tadbirkorlar o‘rtasida intellektual mulk huquqlari bo‘yicha bilim darajasini oshirishga yordam beradi.
Biroq, erishilgan muvaffaqiyatlarga qaramay, hali ham muammolar mavjud:
Amalga oshirishning yetarli emasligi: IP huquqlarining buzilishini isbotlashda qiyinchilik va uzoq davom etadigan sud jarayonlari.
Kam xabardorlik: Ko‘pgina korxonalar o‘zlarining IP huquqlari va majburiyatlari haqida yetarli ma'lumotga ega emaslar.
Qalbaki mahsulotlarning tarqalishi: Bozorda ko‘p miqdordagi kontrafakt mahsulotlarning mavjudligi mualliflik huquqi egalariga va mamlakat iqtisodiyotiga zarar yetkazadi.
Rivojlanish istiqbollari.
O‘zbekistonda IPni himoya qilish tizimini yanada takomillashtirish uchun quyidagilar zarur:
Huquqni qo‘llash amaliyotini kuchaytirish: IP huquqlarining buzilishi faktlarini isbotlash tartib-taomillarini soddalashtirish va sud ishlarini yuritish muddatlarini qisqartirish.
Ogohlikni oshirish: korxonalar va jamoatchilik uchun ta'lim dasturlari va axborot kampaniyalarini tashkil qilish.
Qalbaki mahsulotlarga qarshi kurashni kuchaytirish: IP qonunchiligiga rioya etilishi ustidan nazoratni kuchaytirish va uni buzganlik uchun jazo choralarini kuchaytirish.
Bu borada sud-huquq tizimini takomillashtirish. Xususan, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2023 yil 23 iyundagi “Intellektual mulkka doir ishlarni ko‘rib chiqishning ayrim masalalari to‘g‘risida”gi 19-son qarori.
Vazirlikning Intellektual mulk huquqlarini himoya qilish bo‘yicha
bosh maslahatchisi R.Dushanov