Янгиликлар
20
Kiber qáwipsizlik hám jınayatshılıqtıń aldın alıw
Házirgi dúnyada málimleme texnologiyalarınıń jedel rawajlanıwı menen internet hám sanlı xızmetlerden paydalanıw barǵan sayın artıp barıp atır.Biraq, sanlı álem keńeygen tárepke kiber jınayatshılıq de ósip barıp atır. Kiber qáwipsizlik-bul maǵlıwmatlardı, jeke hám korporativ sistemalardı hár qıylı kiber qáwipsizlikten qorǵaw usılları hám ilajları kompleksi bolıp tabıladı.
Kiber jınayatshılıq jáne onıń túrleri
Kiber jınayatshılıq - bul internet yamasa basqa málimleme texnologiyaları arqalı júz beretuǵın nızamǵa qarsı háreketler bolıp tabıladı. Bul jınayatlar tómendegi tiykarǵı túrlerge bólinedi:
Fishing (phishing): aldawshılar elektron pochta, social tarmaqlar yamasa jalǵan veb-saytlar arqalı adamlardıń jeke maǵlıwmatların qolǵa kirgiziwge háreket etediler.
Hakerlik (hacking): Sistemalarǵa ruxsatsız kirip, jasırın maǵlıwmatlardı urlaw yamasa olardı buzıw.
Zıyanlı programmalar (malware, viruslar, troyanlar): Kompyuter hám tarmaqlarǵa zıyan jetkeriwshi baǵdarlamalar.
Maǵlıwmatlardı urlaw : Korporativ yamasa jeke maǵlıwmatlardı nızamǵa qarsı túrde qolǵa kirgiziw hám olardı shantaj maqsetinde isletiw.
Kiber qáwipsizlikti támiyinlew usılları
1. Kúshli parollar hám autentifikaciya
Hár bir onlayn xızmet ushın kúshli hám quramalı parollar jaratıw zárúrli. Parollar keminde 12 belgiden ibarat bolıp, háripler, nomerler hám arnawlı belgilerdi óz ishine alıwı kerek. Eki basqıshlı autentifikatsiya (2 FA) sistemasınan paydalanıw bolsa qosımsha qorǵaw sharası bolıp tabıladı.
2. Antivirus hám qáwipsizlik diywalları (firewall) nan paydalanıw
Kiber aldawshılardan qorǵanıw ushın zamanagóy antivirus baǵdarlamaların ornatıw hám olardı turaqlı túrde jańalap barıw kerek. Firewall baǵdarlamaları bolsa kompyuter hám tarmaq qáwipsizligin támiyinlewge járdem beredi.
3. Baǵdarlamalardı jańalap barıw
Operatsion sistemalar hám baǵdarlama úzliksiz túrde jańalanıp barılıwı kerek. Sebebi jańalanıwlar qáwipsizlik boslıqların jabadı hám sistemanı jańa aldawshılardan qorǵaydı.
4. Gúmanlı siltemeler hám elektron pochta xabarlarınan abaylı bolıw
aldawshılıq xatların ashıw yamasa gúmanlı siltemelerdi basıw qáwipli bolıwı múmkin. Internette belgisiz yamasa isenimsiz dereklerden júklep alınǵan fayllardı ashıwdan aldın olardı tekseriw usınıs etiledi.
5. Maǵlıwmatlardı rezervlew hám shifrlaw
Zárúrli maǵlıwmatlardı joytıw yamasa kiberjınayatlarǵa tap bolıw múmkinshiligın kemeytiw ushın olardı úzliksiz túrde rezervlew kerek. Shifrlaw texnologiyaları bolsa maǵlıwmatlardıń úshinshi shaxslar qolına túsiwiniń aldın aladı.
6. Kiber qáwipsizlik boyınsha xabardarlıqtı asırıw
Kiber jınayatshılıqtıń aldın alıwda eń zárúrli faktorlardan biri- paydalanıwshılardıń xabardarlıǵın asırıw bolıp tabıladı. Kompaniyalar hám shólkemler xızmetkerleri, sonıń menen birge, ápiwayı internet paydalanıwshıları kiber qáwipsizlik qaǵıydalarına ámel qılıwları hám aldawshılardan sergek bolıwları kerek.
Kiber qáwipsizlik - bul hár bir insan hám shólkem ushın aktual másele. Kiber jınayatshılıqtiń aldın alıw ushın jeke maǵlıwmatlardı qorǵaw, qawipsizlik ilajlarına ámel qılıw hám zamanagóy texnologiyalar múmkinshiliklerinen paydalanıw zárúrli bolıp tabıladı. Sanlı qáwipsizlik mádeniyatın qáliplestiriw arqalı biz kiber jınayatlardan nátiyjeli qorǵana alamız.
Bozataw rayonı ádillik bólimi
Mámleketlik xızmetler orayı bas qánigesi I.Ametov