Янгиликлар
18
NIKOH ShARTNOMASI: HUQUQIY VA AMALIY JIHATLARI
Nikoh shartnomasi — bu er-xotinning nikoh davomida va u bekor qilingan taqdirda mulkiy huquqlari va majburiyatlarini belgilovchi kelishuvdir. Zamonaviy jamiyatda nikoh shartnomasi tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda, chunki u oilaviy-huquqiy munosabatlarni tartibga solishning samarali vositasi hisoblanadi. Bugungi kunda ko‘plab mamlakatlarda, shu jumladan O‘zbekistonda ham nikoh shartnomasi huquqiy jihatdan tan olingan va qonun bilan tartibga solinadi.
Nikoh shartnomasining huquqiy asoslari esa - O‘zbekiston Respublikasi Oila kodeksining 29-38-moddalarida nikoh shartnomasi tushunchasi, uni tuzish, o‘zgartirish va bekor qilish tartibi belgilangan. Qonunchilikka ko‘ra, nikoh shartnomasi faqat mulkiy munosabatlarni tartibga soladi va shaxsiy nomulkiy munosabatlarga taalluqli bo‘lishi mumkin emas.
Nikoh shartnomasi quyidagi xususiyatlarga ega:
1. U yozma shaklda tuzilishi va notarial tasdiqlanishi shart
2. Nikohdan o‘tishgacha yoki nikoh davomida tuzilishi mumkin
3. Agar nikoh ro‘yxatga olinmasa, shartnoma huquqiy kuchga ega bo‘lmaydi
Nikoh shartnomasining mazmuni bo‘yicha Nikoh shartnomasida quyidagi masalalar belgilanishi mumkin:
1. Mulkiy rejim
Er-xotin o‘z mulklariga nisbatan quyidagi rejimlarni belgilashi mumkin:
• Birgalikdagi mulk rejimi (qonundagi kabi)
• Alohida mulk rejimi (har bir tomon o‘z mulkiga egalik qiladi)
• Aralash rejim (ayrim mulklar birgalikdagi, ayrimlari alohida)
2. Moddiy ta'minot
Shartnomada er-xotinning bir-biriga nisbatan moddiy ta’minot berish masalalari, shuningdek nikoh bekor qilinganda aliment to‘lash shartlari belgilanishi mumkin.
3. Mulkni taqsimlash tartibi
Nikoh bekor qilingan holda mulkni taqsimlash tartibi aniq belgilanishi mumkin, bu kelajakda nizolarning oldini olishga yordam beradi.
4. Qarzlar bo‘yicha javobgarlik
Shartnomada er-xotinning qarzlari bo‘yicha javobgarlik masalalari, ya’ni qaysi qarzlar umumiy, qaysilari shaxsiy ekanligi belgilanishi mumkin.
Nikoh shartnomasining afzalliklari
1. Huquqiy xavfsizlik: Shartnoma tomonlarning mulkiy huquqlarini himoya qiladi va mumkin bo‘lgan nizolarni oldindan hal etish imkonini beradi.
2. Aniqlik: Nikoh shartnomasi er-xotin o‘rtasidagi mulkiy munosabatlarga aniqlik kiritadi, bu esa kelajakda tushunmovchiliklarni kamaytiradi.
3. Moliyaviy rejalashtirish: Shartnoma tufayli er-xotin o‘z moliyaviy maqsadlarini aniqroq rejalashtirishi mumkin.
4. Tadbirkorlik faoliyatini himoya qilish: Agar er yoki xotindan biri tadbirkor bo‘lsa, shartnoma biznesni himoya qilish imkonini beradi.
Nikoh shartnomasini tuzishda e'tibor qaratish lozim bo‘lgan jihatlar
1. Qonuniylik: Shartnoma qonunga zid bo‘lmasligi va tomonlarning huquqlarini cheklamasligi kerak.
2. Adolatlilik: Shartnoma bir tomonga foydali, ikkinchi tomonga zararli bo‘lishi kerak emas.
3. Kengayish: Shartnoma nafaqat mavjud mulk, balki kelajakda orttiriladigan mulk masalalarini ham qamrab olishi maqsadga muvofiq.
4. Malakali yordam: Nikoh shartnomasini tuzishda malakali yurist yordamidan foydalanish tavsiya etiladi.
Nikoh shartnomasiga oid tushunchalar - nikoh shartnomasiga oid ba'zi noto‘g‘ri fikrlar mavjud. Xususan, ko‘pchilik nikoh shartnomasini ishonchsizlik belgisi deb hisoblaydi. Aslida esa, bu shartnoma o‘zaro munosabatlarni aniqlashtirishga, moliyaviy masalalarni tartibga solishga va oilaviy munosabatlarda ochiqlikni ta'minlashga yordam beradi.
Xalqaro tajriba suyanadigan bo‘lsak - dunyoning ko‘plab mamlakatlarida nikoh shartnomasi keng tarqalgan amaliyot hisoblanadi. Masalan, AQSh, Yevropa davlatlari va Rossiyada nikoh shartnomasi tuzish odatiy hol hisoblanadi. Har bir mamlakatda shartnomaning o‘ziga xos xususiyatlari va huquqiy asoslari mavjud.
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak - Nikoh shartnomasi — bu oilaviy-mulkiy munosabatlarni tartibga solishning muhim vositasidir. U er-xotinning mulkiy huquqlari va majburiyatlarini aniq belgilash, nizolarning oldini olish va moliyaviy barqarorlikni ta'minlash imkonini beradi. Nikoh shartnomasini tuzish har bir oila uchun individual qaror bo‘lib, u oilaviy qadriyatlar, moliyaviy sharoitlar va hayotiy maqsadlarga asoslangan holda qabul qilinishi lozim.
Taxiatosh tumani adliya bo‘limi
FHDY bo‘limi inspektori J.Tashimova