Янгиликлар
20
Bala huqıqlarınıń qorǵalıwı mámleket tárepinen kepillenedi
Perzent - bul biybaha inam. Olar sonday ashıq kewilli, girbinsiz, olardı asrap-abaylaw biz úlkenlerdiń baslı wazıypamız hám minnetlememiz.
Bala huquqı - bul har bir bala (18 jasqa tolmaǵan shaxs) hesh qanday sheklewlersiz iye bolıwı lazım bolǵan huqıq hám erkinlik.
Bala huquqı Insan huquqları ulıwma dúnya júzlik deklaraciyasınıń tiykarǵı ideyalarınan biri bolıp, onda “Analıq hám balalıq ayrıqsha ǵamxorlıq hám járdem alıw huqıqın beredi” delingen.
Hátteki, baslı nızamımız esaplanǵan Ózbekstan Respublikası Konstituciyasınıń 78-statyası menen de analıq, atalıq hám balalıq mámleket tárepinen qorǵalıwı kepillengen.
1989-jılı 20-noyabrde Birlesken milletler shólkeminiń 54 statyadan ibarat “Bala huqıqları haqqında”ǵı Konvenciyası qabıl etildi. Bunıń nátiyjesinde ol tariyxtaǵı eń kóp ratifikaciya qılınǵan shártnamaǵa aylandı. Aradan úsh jıl ótip, yaǵnıy 1992-jılı 9-dekabrge kelip Ózbekstan bul Konvenciyaǵa qosıldı.
Al, búgingi kúnde biziń mámleketimizde bala huqıqları Ózbekstan Respublikası Konstituciyası, “Bala huqıqları kepillikleri haqqında”ǵı Nızamı, Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń “Bala huqıqları kepilliklerin jáne de arttırıwǵa baylanıslı qosımsha ilajlar haqqında”ǵı qararı menen tártipke salınadı.
Bala huquqların qorǵawda mámleketlik siyasattıń tiykarǵı baǵdarları bolǵan balanıń ómiri hám den sawlıǵın saqlaw, balanıń kemsitiliwine jol qoymaw, balalardıń fizikalıq, intellektual, mádeniy hám ruwxıy jetilisiwine kómeklesiw, huqıqıy sana hám huqıqıy mádeniyattı qáliplestiriw hám basqa da ilajlardı alıp barıwda mamleketlik uyımları, mákeme, shólkemler, xalıqaralıq shólkemler, puqaralardıń ózin-ózi basqarıw uyımı hám mámleketlik emes kommerciyalıq emes shólkemler ózleriniń ámeliy hám qarjılay járdemin kórsetpekte.
Bala huqıqı shekleniwi múmkin emes. Nekede bolǵan, hátteki nekesiz ata-anadan tuwılǵan perzentler de teń huqıqlı sanaladı.
Hár bir bala tuwılǵan waqtınan baslap familiya, ákesi hám óziniń atın alıw, milleti hám puqaralıǵına iye bolıwı hám olardı saqlap qalıw huqıqına da iye.
Búgingi kúnde, ámeldegi nızamshılıǵımızda 18 jasqa tolmaǵan shaxslarǵa aliment tólew boyınsha ata-ana ortasında kelisim bolmaǵanda yamasa ıqtıyarlı túrde tólenbegende hám sudqa múrájat etilmegen jaǵdayda 14 jasqa tolǵan perzent bir waqıttıń ózinde ata-anasınan da aliment óndiriw haqqında dawa qozǵatıwǵa haqlı.
Balalardı qorǵaw maqsetinde sudlarǵa arza menen múrájat etken dawager mámleketlik bajı hám basqa tólemlerdi tólewden azat etiledi.
Mámleket hám jámiyet jetim balalardı hám ata-anasınıń qaramaǵınan ayrılǵan balalardı baǵıw, tarbiyalaw, olardıń bilim alıwı, salamat hám hár tárepleme kamalǵa jetiwin támiyinleydi.
Hátteki, mámleketimiz tárepinen ata-anası qaramaǵınan ayrılǵan balalarǵa municipal hám anıq maqsetli kommunal úy-jay qorındaǵı ózleri jasap turǵan úylerdi olar “Mehribanlıq úyleri”ne jaylastırılǵan pútkil ómiri dawamında bántlew huqıqın beriw, ata-ana qaramaǵısız qalǵan balalarǵa esapta turıw ornı hám puqaralıǵına qaramastan barlıq sociallıq xızmetler kórsetiliwi dawam etpekte.
Sonıń menen birge, nızamshılıq hújjetleri menen balalar miynetiniń balanıń den sawlıǵına, qáwipsizligine, ádep-ikramlıǵına, aqılıy hám fizikalıq rawajlanıwına qáwip tuwdırıwshı, sonıń ishinde onıń bilim alıwına tosqınlıq etiwshi hár qanday halatlar qadaǵan etildi.
Bunday háreketlerdi ámelge asırǵan shaxslarǵa qarata bolsa juwapkershilik belgilenip, oǵan kóre Hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı kodekstiń 491-statyası menen bazalıq esaplaw muǵdarınıń on esesinen jigirma esesine shekem muǵdarda járiyma salıwǵa sebep boladı.
Usı orında aytıp ótiw orınlı, yaǵnıy Konstituciyanıń 77-statyasında ata-analar hám olardıń ornın basıwshı shaxslar óz perzentlerin er jetkenine shekem baǵıwı, olardıń tárbiyası, bilim alıwı, salamat, tolıq hám hár tárepleme kamal tabıwı barısında ǵamxorlıq etiwge minnetli ekenligi belgilengen. Soǵan qarmastan, perzentlerin mektepke yamasa basqa oqıw orınlarına jiberiwden bas tartıp, olardıń miynetinen paydalanǵandı, balalar arqalı pul tawǵandı abzal kóretuǵınlar da ushırasadı. Áne usınday ata-analardı kórip “Bes barmaq teńdey emes” degen maqaldıń mazmunın ańlaǵanday bolamız. Sebebi, erteńgi keleshek áwladtıń baslı qádemin baltada shawǵan menen barabar háreketlerdi islep atırǵanın ańlamaǵan túrde áweli shańaraǵınıń, bunnan soń jámiyet hám mámlekettiń ónip-ósiwine, rawajlanıwına úlken tosıq qoyıp atırǵanın túsinbeytuǵınlar da joq emes.
Mine usınday insanlarǵa qarata juwapkershilik máselesin kóriw arqalı mámleket balalardıń Konstituciyalıq huqıqların támiyinleniwin kepillep kelmekte. Yaǵnıy Hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı kodekstiń 47-statyası menen balalardıń májbúriy ulıwma orta bilim, orta arnawlı, kásip óner tálimin alıwına ata-analar yaki olardıń ornın basıwshı shaxslar tárepinen tosqınlıq etiw – bazalıq esaplaw muǵdarınıń on esesinen on bes esesine shekem járiyma salıwǵa sebep boladı.
Juwmaqlap aytqanda, hár qanday jaǵdayda da bala huqıqlarınıń qorǵalıwı, mámleketimizde analıq hám balalıqtı qollap-quwatlaw, balalardıń ruwxıy hám fizikalıq rawajlanıwı ushın shárayatlar jaratıw maqsetinde keń kólemli isler ámelge asırılıp hám bul tarawda nızam ústinligi támiyinlenip kelinbekte
Ministrliktiń sektor baslıǵı N.Berdiniyazova