Янгиликлар
20
Energiyanı únemlew hám onnan aqılǵa say paydalanıw arqalı energiya nátiyjeliligin asırıwdıń jańa tártipleri engizilip, juwapkershilik máselesi asırıldı
Sońǵı jıllarda mámleketimizde ámelge asırılıp atırǵan keń kólemli reformalar sheńberinde xalıqtıń jasaw shárayatı jaqsılanıp, aymaqlardıń ekonomikalıq, sociallıq hám mádeniy tárepten ósiw kórsetkishleri ótken dáwirge salıstırmalı túrde arttı desek asıra aytqan bolmaymız. Sebebi, strategiyalıq rejelerdiń basım kópshiliginde belgilengenindey, insan mápi, sonıń ishinde xalıqtıń den sawlıǵı bekkemleniwi, ortasha ómir kóriw jasınıń uzayıwı, turaqlı jumıs orınlarınıń jaratılıwı, bántlik, bilim alıw, isbilermenlikti qollap-quwatlap, birinshi náwbette hár bir shańaraqtıń dásturxanın bayıtıw arqalı mámlekettiń ekonomikalıq ósiwin támiyinlewge baǵdarlanǵan kompleksli ilajlar ámelge asırılmaqta, yaǵnıy “Xalıq bay bolsa – mámlekette bay hám qúdiretli boladı” hám álbette mámlekettiń tiykarı xalıq degen tereń kóz-qarastıń ámeldegi orınlanıwın seziniw arqalı jámiyet hám mámleket rawajlanıwına túrtki bolatuǵınday normalarǵa qaratılǵanın kóriwimiz múmkin.
Solar qatarı, qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw, ekologiyalıq turaqlılıqtı saqlaw, Janar may-energiyanı únemlew arqalı energiya nátiyjeliligin asırıwǵa erisiwge baǵdarlanǵan nızam-hújjetleri de qabıl etilmekte, yaǵnıy usı jıldıń 7-avgust kúni Ózbekstan Respublikasınıń “Energiyanı únemlew, onnan aqılǵa say paydalanıw hám energiya nátiyjeliligin asırıw haqqında”ǵı ÓRN-940-sanlı Nızamı qabıl etilip, mámleketlik siyasattıń baslı baǵdarları, xojalıq texnikasınan paydalanıwda, sırtqı jarıtıw sistemalarında energiyanı únemlew, onnan aqılǵa say paydalanıwdaǵı baǵdarları da belgilep alındı.
Nızamǵa tiykar endilikte, energetika ekspertizası akkreditaciya qılınǵan ekspert shólkemi tárepinen jańadan qurılıp atırǵan hám (yamasa) rekonstrukciya qılınıp atırǵan obektlerdiń joybar-smeta hújjetlerin energiyanı únemlew, onnan aqılǵa say paydalanıw hám energiya nátiyjeliligin asırıw tarawındaǵı nızamshılıq hújjetlerine, sonıń ishinde texnikalıq tárepten tártipke salıw tarawındaǵı normativ hújjetler talaplarına muwapıqlıǵı tekseriledi.
Janar may-energetika resurslarınıń ulıwmalıq jıllıq tutınıw norması 500 hám de onnan artıq tonna shártli Janar may hám (yamasa) 250 hám de onnan artıq tonna motor Janar maysın sarıplaytuǵın fizikalıq hám yuridikalıq shaxslar ushın belgilenedi.
Al, 500 hám de onnan artıq tonna shártli Janar may hám (yamasa) 250 hám onnan artıq tonna motor Janar maysı kóleminde Janar may-energetika resursların tutınıwdıń ámeldegi normaları energiya auditi nátiyjelerine kóre yaki eń jaqsı bar bolǵan texnologiyalardan paydalanǵan túrde salıstırıw usılların qollaw tiykarında 1 jılǵa shekemgi bolǵan múddetke belgilenedi. Sonıń menen birge, Janar may-energetika resursları jıllıq tutınıwınıń progressiv normativları Janar may-energetika resurslarınıń ulıwmalıq jıllıq tutınıwınan kelip shıǵıp 5 jıl múddetke belgilenedi.
Qabıl etilgen nızamǵa tiykar, energiyanı únemlew, onnan aqılǵa say paydalanıw hám energiya nátiyjeliligin asırıw tarawındaǵı mámleketlik qadaǵalaw organlarınıń tiyisli ruxsatnaması hám juwmaǵısız tábiyiy gazdan paydalanıw qurılmalarında sınaw-ońlaw jumısların ámelge asırıw – bunday jumıslardı ámelge asırǵan yuridikalıq shaxslarǵa iske túsiriw-ońlaw jumısları esaplanǵan kólemniń 10 payızı muǵdarında járiyma salıwǵa hám de barlıq jumıslardı toqtatıp, tutınıwshını (qurılmanı) gaz tarmaǵınan úziwge sebep boladı. Al, magistral gaz trubaları hám gazdı bólistiriw tarmaqları arqalı tábiyiy gazdı qabıllaw, tasıw hám jetkizip beriwde belgilengen normadan artıqsha texnologiyalıq joytıwlarǵa jol qoyıw, usı jaǵday olardıń háreketsizligi nátiyjesinde júzege kelgen bolsa – gaz támiynatı kárxanalarına artıqsha isletilgen gazdıń 50 payızı muǵdarında járiyma salıwǵa sebep boladı.
Sonday-aq, elektr energiyasınan paydalanıwdaǵı qaǵıydabuzarlıqlar ushın da juwapkershilik belgilenip, oǵan kóre reaktiv quwat kompensaciyası boyınsha jumıslardı shólkemlestiriw tártibin buzıw yamasa oǵan ámel etpeslik – ásbap-úskeneler yamasa normativ usıllar menen anıqlanǵan ısırap bolǵan elektr energiyası muǵdarı qunınıń 50 payızı muǵdarında járiyma salıwǵa sebep boladı.
Bunnan tısqarı, Janar may-energetika resursları tutınıwshıları tárepinen elektr jarıtqıshlardan nızamshılıqta belgilengen normalardan artıqsha, islep shıǵarıw zárúrligi bolmaǵan halda paydalanıw, sonday-aq aymaqlardı kúnniń jaqtı dáwirinde paydalanılǵan elektr energiyası qunınıń 50 payızı muǵdarında járiyma salıwǵa sebep boladı.
Bul nızamda ıssılıq energiyasınan paydalanıwdaǵı qaǵıydabuzarlıqlar, sertifikatlastırılmaǵan energetika úskenelerinen, energiya támiynatı tarmaqları hám sistemalarınıń elementlerinen paydalanǵanlıq ushın, tutınıwshılar tárepinen energetika tekseriwleri hám ekspertizaların ótkeriw qaǵıydaların buzǵanlıq ushın da juwapkershilikler belgilendi.
Endilikte, xojalıq jurgiziwshi subekt ámelge asırılǵan huqıqbuzarlıqdaǵıaybın tán alǵan hám finanslıq sankciyanıń summasın qálegen tárizde tólegen hallardan tısqarı, energiyanı únemlew, onnan aqılǵa say paydalanıw hám energiya natiyjeliligin asırıw salasındaǵı huqıqbuzarlıqlar ushın finanslıq sankciyalar sud tártibinde qollanıladı.
Finanslıq sankciyalar energiyanı únemlew, onnan aqılǵa say paydalanıw hám energiya natiyjeliligin asırıw salasındaǵı mámleketlik qadaǵalawdı ámelge asırıw sheńberinde ótkeriletuǵın qadaǵalaw ilajları tiykarında qollanıladı. Bunda energiyanı tejew, onnan aqılǵa say paydalanıw hám energiya natiyjeliligin asırıw salasındaǵı mámleketlik qadaǵalawı shólkemleriniń wákillikli shaxsları tárepinen qadaǵalaw ilajların ótkeriw dawamında anıqlanǵan huqıqbuzarlıq haqqında akt dúziledi.
Energiyanı tejew, odan aqılǵa say paydalanıw hám energiya natiyjeliligin asırıw salasındaǵı mámleket qadaǵalawı shólkemleriniń kepillikli shaxsları tárepinen bul elementtıń ekinshi bólegine muwapıq dúzilgen akt hám de bul adamlardıń háreketleri (háreketsizligi) ústinen belgilengen tártipte joqarı turıwshı organǵa yamasa sudqa shaǵım etiliwi múmkin.
Eger óndiriliwi kerek bolǵan finanslıq sankciya muǵdarı xojalıq jurgiziwshi subekttiń aqırǵı esabat kúnindegi ámeldegi aktivleriniń jigirma procentinen assa, finanslıq sankciya summasın finanslıq sankciya qollaw haqqındaǵı qarar qabıl etilgen kúnnen baslap altı ay dawamında bólip-bólip tólewge jol qoyıladı.
Eger energiyanı tejew, onnan aqılǵa say paydalanıw hám energiya natiyjeliligin asırıw salasında birinshi ret huqıqbuzarlıqtı ámelge asırǵan xojalıq júrgiziwshi subekt jol qoyılǵan huqıqbuzarlıqtı ıqtıyarıy túrde saplastırǵan hám jetkizilgen zıyannıń ornın tolıq qaplaǵan bolsa, finanslıq sankciya qollanılmaydı.
Eger janar may-energetika resurslarınan nátiyjesiz paydalanıw, olardıń normadan artıqsha sarıplanıwı hám joǵatılıwı tábiyiy apatlar, avariyalar hám basqa ayrıqsha jaǵdaylar aqıbetlerin Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabineti yamasa jergilikli atqarıwshı hákimiyat uyımlarınıń qararlarına muwapıq saplastırıw processinde júzege kelgen bolsa, finanslıq sankciya qollanıladı.
Demek, ámelge asırılıp atırǵan bul jumıslar, sonıń menen birge energetikada iske túsirilip atırǵan jańa joybarlar tek ǵana ekonomikalıq ósiwge erisiw emes, al keleshek áwladlarımız ushın “jasıl” hám turaqlı rawajlanıw jolındaǵı jańa Ózbekstandı qurıwǵa baǵdarlanǵan ilajlar sanaladı.
Ministrliktiń sektor baslıǵı N.Berdiniyazova