Янгиликлар
06
ADAM SAWDASÍ ¬- DÁWIR MASHQALASÍ
Adam sawdasınıń pútkil insaniyatqa qáwip tuwdırıp atırǵan global mashqala ekenin búgin kópshilik jaqsı biledi. Onıń túrleri, formaları hám unamsız aqıbetleri haqqında qayta-qayta maǵlıwmat berilip kiyatırǵanına qaramastan, bul shólkemlesken transmilliy jınayat kólemi kúnnen-kúnge keńeyip, onıń qurbanına tartılıp atırǵanlardıń sanı kóbeyip barmaqta.
Adam sawdası aqıbetinde insanlar tovarǵa aylanadı. Yaǵnıy, olar satıp alınıwı yaki satıp jiberiliwi, hátte sawǵa etiliwi de múmkin. Bul shólkemlesken transmilliy jınayat májbúriy miynet, jınısıy xızmetlerge májbúrlew, insan aǵzaların transplantat etiw, nárestelerdi satıw, adamlardı tilenshilikke májbúrlew, májbúriy neke hám reproduktiv wazıypalar ekspluataciyası (jasalma analıq, májbúriy bala tuwıw), jallanba áskerlik sıyaqlı kórinislerde payda boladı.
Adam sawdası jınayatı álleqashan global «sanaat»qa aylanıp úlgergen. Bul «biznes» arqalı alınatuǵın milliardlap nızamsız dáramat salmaǵı da jıldan-jılǵa artıp barmaqta. Xalıqaralıq miynet shólkeminiń maǵlıwmatlarına qaraǵanda, 2014-jılı májbúriy miynet arqalı qolǵa kirgizilgen dáramat 150 milliard AQSh dolların quraǵan. Onıń eń kóp bólegi Aziya elleri hám Aziyaǵa tutas ekonomikası rawajlanǵan mámleketlerdiń úlesine tuwra kelmekte. Adam sawdası jábirkeshleri insannıń hár qanday huqıq hám qádir-qımbatınan ayırılıp, olardan shama menen 70 procenti májbúriy miynet, 20 procenti bolsa jınısıy qulshılıq qurbanına aylanbaqta.
Joqarıda atap ótilgenindey, adam sawdası transmilliy xarakterdegi jınayat bolıp tabıladı. Jábirleniwshiler tiykarınan óz elinen basqa mámleketlerge tranzit etiw hám shegaralardan ótkeriw arqalı pullanadı. Bul jınayıy háreket bir mámleket aymaǵında baslanıp, basqa mámleket aymaǵında juwmaqlanıwı yáki bir neshe mámleket yamasa aymaqta júz beriwi múmkin. Sonlıqtan, adam sawdasına qarsı tek bir mámleket yáki region mámleketleri gúres alıp barǵanı menen maqsetke erisip bolmaydı. Bul illetke shek qoyıwda keń kólemde birge islesiw talap etiledi. Sol sebepli de keyingi jıllarda bul másele BMSh xızmetiniń jetekshi baǵdarlarınan birine aylandı.
2010-jıl 30-iyulde BMSh tárepinen Global háreket baǵdarlamasınıń qabıl etiliwi adam sawdasına qarsı gúresti xalıqaralıq kólemde jańa basqıshqa alıp shıqtı. Bul háreket baǵdarlamasında usı jınayattıń aldın alıw, jábirkeshlerdi qorǵaw, jınayatshılardıń izine túsiw hám barlıq baǵdarlarda birge islesiwdi bekkemlew boyınsha ilajları kózde tutılǵan.
Bunnan tısqarı, 2000-jılı BMSh «Adam sawdasınıń, ásirese, hayallar hám balalar sawdasınıń aldın alıw hám de oǵan shek qoyıw hám onıń ushın jazalaw haqqında»ǵı protokoldı (onı «Palermo protokolı» dep te ataydı) qabıl etti. Búgingi kúnde 166 mámleket usı xalıqaralıq huqıqıy hújjette belgilengen minnetlemelerdi orınlap kelmekte. Palermo protokolı dúnyanıń túrli mámleketlerinde adam sawdasına qarsı gúres baǵdarında birden-bir jantasıwdıń islep shıǵılıwına járdemlesiw, bul jınayıy háreketke qarsı xalıqaralıq kólemde gúresiw, tergew hám sudlawǵa kómeklesiwge qaratılǵan. Protokol, sonday-aq, adam sawdası jábirkeshlerin qorǵaw hám qollap-quwatlawǵa baǵdarlanǵan. Bul xalıqaralıq huqıqıy hújjet BMShtıń Adam sawdasına qarsı gúresiw boyınsha global háreket baǵdarlamasına súyenedi.
Sonı ayrıqsha atap ótiw kerek, ótken jıllar dawamında respublikamızda adam sawdasınıń aqıbetlerin tereń ańlay otırıp, oǵan qarsı gúresiw, watanlaslarımızdı bul jınayattıń qurbanına aylanıp qalıwdan saqlaw, onnan jábir kórgenlerge huqıqıy, sociallıq, medicinalıq hám psixologiyalıq járdem kórsetiw boyınsha keń kólemli jumıslar ámelge asırılıp kelinbekte. Reti kelgende, mámleketimizde bul tarawda úlken tájiriybe toplanǵanın atap ótiw kerek.
Juwmaqlastırıp aytqanda, elimizde adam sawdasına qarsı gúresiw máselesine mámleketlik siyasattıń tiykarǵı baǵdarlarınan biri sıpatında itibar qaratılıp atırǵanı bul baǵdardaǵı tabıslardıń tiykarǵı faktorı bolmaqta. Biraq, qáterjamlıqqa berilmewimiz tiyis. Nege degende, sergeklik zárúrligin sezine otırıp, hár tárepleme gúres alıp barsaq ǵana elimizde bul illettiń tamırın qırıqqan bolamız.
Xojeli rayonı ádillik bólimi
Mámleketlik xızmetler orayı
bas qániygesi A.Tajimuratov