Янгиликлар
31
Korrupciya keleshek teregi tamırın jemiriwshi illet hám mámleketlik baǵdarlamalar
Korrupciya keleshek teregi tamırın jemiriwshi illet hám mámleketlik baǵdarlamalar
Bugingi kúnde mámleket rawajına, jámiyet turmısına regressiv tásir jasap atırǵan korrupciya illeti haqqında sóz ketkende átirapımızda bolıp atırǵan unamsız hádiyselerdi mısal keltirsek boladı.
Korrupciya - latın tilinen alınǵan «sorruptio» sózinen alınǵan bolıp - buzıw, aynıw, paraǵa satılıw degen mánisti ańlatadı.
Korrupciya - terminine bir qansha yuridikalıq ádebiyatlarda-bul jámiyetti túrli jollar menen qısqıǵa alıwshı qorqınıshlı illet ekenligi, ol demokratiya hám nızam ústinligi tiykarların ıdıratıp jiberetuǵınlıǵın, insan huqıqları buzılıwına alıp keletuǵınlıǵın, insan ómiriniń sapası jamanlasıwına hám de adamlar qáwipsiziligine qáwip salatuǵın shólkemlesken jınayatshılıq, terrorizm hám basqa hádiyselerdiń payda bolıp, rawajlanıwı ushın sharayat jaratıp beretuǵınlıǵı haqqında aytıp ótilgen.
Korrupciya mámleket apparatı hám parlament iskerliginde, ásirese lawazımlarǵa saylaw ótkeriw qárejetlerin kóteriw kórinislerinde de ushıraydı. Lawazımǵa saylanǵan adam túrli imkániyatlar jaratıp, járdem hám xızmet kórsetip óz “qarızın” qaytaradı.
Korrupciya tek ǵana jınayat huqıqınıń yamasa jınayat processiniń mashqalası emes, bálki korrupciya quramalı siyasiy, ekonomikalıq hám ádep ikramlılıq mazmunǵa iye bolǵan keń kólemli transmilliy jınayat bolıp esaplanadı. Sebebi bul jınayat shegara tańlap otırmaydı. Ilimpazlardıń izertlewinshe bul jınayat mámleketlerdiń úlken hám kishi, rawajlanǵan hámde kámbaǵal bolıwına qaramastan, bárshe mámleketlerde ushıraydı. Korrupciya ekonomikalıq kórsetkishlerdiń páseyip ketiwine eń tiykarǵı sebeplerinen biri bolıp, kámbaǵallıq dárejesin artıwı hám ol mámlekettiń rawajlanıwın támiynlew ushın eń úlken tosıq bolıp esaplanadı.
Teoriyalıq jaqtan sıpatlaǵanda korrupciya – bul mámleketlik wazıypanı orınlawshı lawzımlı shaxstıń yaki juwapker lawazımlı shaxstıń óz iyelep turǵan lawazımı hám lawazımı menen baylanıslı abıroyınan, múmkinshiliginen jeke baylıq arttırıw maqsetinde, dámegóylik niyetinde bir shaxstıń yaki bir topar shaxslardıń mápin gózlep hákimiyatqa zıyan keltiriwi menen baylanıslı jámiyetke qáwipli qılmıs bolıp esaplanadı.
Bul korrupciya jınayatshılıǵınıń júz beriw mexanizmi tómendegishe sıpatlanadı:
-Korrupciya eki tárepleme dúziletuǵın kelisim bolıp, onda lawazımlı shaxs yaki mámleketlik xızmettegi basqa shaxs óziniń lawazımı, abıroyı hám olarǵa baylanıslı múmkinshiliklerge tiykarlanıp, óz xızmeti wákilliklerin yaki xızmetin fizikalıq yaki yuridikalıq shaxslarǵa, rásmiy túrde «pullawdı», al, «qarıydar» bolsa mámleket hákimiyatınan paydalanıw múmkinshiligin qolǵa kirgizedi.
Korrupciya jınayatların júzege keltiriwshi shárt-sharayatlar-bular atqarıw hákimiyatı sistemasınıń kemshiligi menen, nızamshılıq texnikasındaǵı kemshilik penen, jámiyette insanlardıń huqıqıy mádeniyatınıń pásligi, sonday-aq, huqıq qorǵaw uyımlarında korrupciya mashqalası menen gúresiwdiń hálsizligi menen baylanıslı.
Ózbekstan Respublikası Jınayat huqıqında korrupciya degende shólkemlesken jınayatshılıq, para alıw, para beriw hám para alıw beriwde dáldalshılıq etiw, sonday-aq, xızmetkerdi para berip ózine qaratıp alıw túrindegi jınayatlar kórsetilgen.
Bulardıń ishinde eń kóp ámeliyatta ushırasatuǵını paraxorlıq jınayatları yaǵnıy, JK 210-para alıw, 211-para beriw, 212-para alıw-beriwde dáldalshılıq qılıw, 213-xızmetshini para esesine awdırıw jınayatları esaplanadı. Bulardan basqa jáne lawazımlı shaxslardıń jınayatı menen baylanıslı bir neshe statyalarda juwapkershilik kórsetilgen. Bular JK 205-st. Hákimiyat yaki lawazım wákilliginen paydalanıw, JK 206-st. hákimiyat yaki lawazım wákilligi shegerasınan shetke shıǵıw, JK 207-st. lawazımına biyparwalıq penen qaraw, JK 208-st. hákimiyat háreketsizligi hám JK 209-st. lawazım jalǵanlılıǵı bolıp esaplanadı.
Paraxorlıq jınayatlarınıń sankciyasında JK 210-st. 1-bólimi boyınsha en kem is haqınıń 50 esesinen 100 esesine shekem muǵdarda jariyma, belgili huqıqtan ayırǵan halda 5 jılǵa shekem erkinen ayırıw jazası, 2-bóliminde 5 dan 10 jılǵa deyin, 3-bóliminde 10 dan 15 jılǵa deyin erkinen ayırıw jazası nazerde tutılǵan.
Bul jınayatlardıń aldın alıw antikorrupcion rejelerdi rawajlandırıw, korrupciya túsiniginiń anıq shegaraların belgilep alıw hám nızamshılıqqa engiziw, Milliy nızamlarımızdıń BMSh niń Korrupciyaǵa qarsı Konvenciyası talaplarına sáykeslendiriw, Korrupciyaǵa qarsı háreket etetuǵın bir neshe nızamlardı qabıl etiw, Mámleketlik xızmet sistemasınıń áshkaralıǵın kúsheytiw hám álbette puqaralardıń huqıqıy sana hám mádeniyatın asırıw menen baylanıslı. Sonday eken joqarıda atap ótilgen jaman illetlerden ózińizdi asrawǵa hám olarǵa jol bermewge shaqırıp qalamız.
Shomanay rayonı ádillik bólimi
yuridikalıq xızmet kórsetiw
orayı bas yuriskonsultı S.Turdımuratov