Янгиликлар
30
Ǵárezsizlik dáwirinde sud–huqıq reformaları
Ǵárezsizlik dáwirinde sud–huqıq reformaları
1991–jılda Ózbekstan óz ǵárezsizligin alǵannan soń respublika sheńberinde milliy mámleketshilik hám suverenitetin bekkemlew, qáwipsizlikti támiyinlew, nızam ústinligi tiykarında puqaralardıń huqıq hám erkinliklerin qorǵaw, milletler aralıq tatıwlıq, diniy bawrıkeńlikti támiyinlew máselesi óz–ózinen júzege keldi.
Demokratiyalıq principlerge tiykarlanǵan puqaralıq jámiyetin qurıw jolın tańlar ekenbiz, bul proceste insan qádiri, onıń mápleri jolında xızmet etetuǵın reformalardı ámelge asırıw baslı baǵdarlardan biri etip belgilendi. Solay eken, oǵan erisiw eń dáslep sud–huqıq tarawın túpten reformalaw arqalı onı hákimiyattıń ǵárezsiz tarmaǵı sıpatında qáliplestiriw, ótmishtegi jazalaw uyımınan insan huqıq hám erkinliklerin qorǵawshı hám isenimli ámelge asırıwshı mámleketlik institutına aylandırıwdı talap eter edi.
Sonlıqtan da, 1992–jılı 8-dekabrde qabıl etilgen Ózbekstan Respublikası Konstituciyasında hákimiyatlardıń bóliniwi hám ǵárezsiz sud hákimiyatı nızamlı kórinisin taptı. Yaǵnıy, ádil sudlaw tek ǵana sud tárepinen ámelge asırılıwı, sonday–aq, sud hákimiyatı, nızam shıǵarıwshı, atqarıwshı, siyasiy partiyalar, puqaralıq jámiyetiniń basqa institutlarınan ǵárezsiz jumıs alıp barıwı belgilep qoyıldı. Bunnan soń, 2008–jıl 1-yanvardan baslap ólim jazasınıń biykar etiliwi, waqtınsha uslap turıwdın’ 72 saattan 48 saatqa qısqarıwı sıyaqlı tártiplerdiń ámeliyatqa engiziliwi ınsan huqıqların támiyinlewdegi dáslepki úlken qádemlerden biri boldı.
Al, sońǵı jıllarǵa kelip tarawdı reformalaw boyınsha qabıl etilgen normativ–huqıqıy hújjetler ádil sudlawdı ámelge asırıw, onıń ashıq hám áshkaralıǵın támiyinlew sıyaqlı keń imkaniyatlar beriliwine tiykar jarattı.
Atap aytqanda, birden–bir sud ámeliyatın jolǵa qoyıw maqsetinde bárshe sudlar Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudına birlestirildi. Puqaralıq hám isbilermenlik subyektlerinin’ huqıq hám erkinlikleri, nızamlı mápleriniń isenimli sud qorǵawın támiyinlew, yaǵnıy ǵalabalıq–huqıqıy múnásibetlerden kelip shıǵatuǵın dawlardı kórip shıǵıwǵa wákilligi bolǵan Hákimshlik sudları shólkemlestirildi.
Sonıń menen birge, sud hákimiyatınıń konstituciyalıq principlerine ámel etiliwin támiyinlewge kómeklesiwshi Ózbekstan Respublikası Sudyalar joqarǵı keńesi shólkemlestirildi. Al, sudyalıq lawazımlarına talaban tańlaw hám tayınlawǵa jańa tártip–qaǵıydalar engizilip, birinshi mártebe bes jıl múddetke, keyingi ret on jılǵa, onnan soń múddetsiz tayınlawdı názerde tutıwshı tártiptin’ engiziliwi usı hákimiyat aǵzalarınıń shın mánisinde ǵárezsizligin támiyinlewge xızmet etip kelmekte.
Huqıqtı qorǵaw uyımı xızmetkerleri hám sudlar gúmanlanıwshı, ayıplanıwshını uslap turıw, qamaqqa alıw, úy qamaǵı, ekspertiza ushın meditsinalıq mákemege jaylastırıw boyınsha májbúriy sharalar qollanılǵanda onıń shańaraq aǵzaların yaki bolmasa jaqın aǵayinlerin tez arada xabardar etiw kerekligi boyınsha minnetlemesi júklendi. Tap usı procesler menen birge advokatlardıń huqıqları keńeytilip, olardıń qorǵawı astında bolǵan shaxslar menen audio, video qurılmaları bolmaǵan arnawlı xanada hám ózgeler qatnasısız hám irkinishsiz ushırasıwı belgilendi.
Házirgi kúnde xabar–texnologiyalarınıń jedel rawajlanıp baratırǵan bir dáwirde sud sistemasına bul ámeliyattı engiziwdi talap etedi. Sebebi sud hújjetlerin basqıshpa–basqısh elektron formaǵa ótkeriw, sonday–aq, sud processlerin ǵalaba xabar quralları arqalı jarıtıw, mápdar táreplerdi zárár xabarlar menen óz waqtında támiyinlep barıw sudtıń ashıq ekenligine hesh qanday gúman qaldırmaydı.
Bul óz náwbetinde, mámleketimizde demokratiyalıq jámiyet tiykarların bekkemlewdiń áhmiyetli shártlerinen biri esaplanadı.
Beruniy rayonı
Mámleketlik xizmetler orayı
bólim baslıǵı A.Allanazarov