Янгиликлар
30
BALA HUQÍQLARÍ HÁM ERKINLIKLERI MÁMLEKET TÁREPINEN KEPILLENEDI.
BALA HUQÍQLARÍ HÁM ERKINLIKLERI MÁMLEKET TÁREPINEN KEPILLENEDI.
Jámiyette xalıqtıń bala huqıqları, erkinlikleri hám nızamlı máplerin qorǵaw hám de támiyinlew boyınsha huqıqıy sana-sezimine jáne mádeniyatın asırıw, nızamshılıqtı bekkemlew hám de balalardıń huqıq hám erkinliklerin isenimli qorǵawdı jáne de jetilistiriwge qaratılǵan úgit-násiyatlaw jumısların ámelge asırılmaqta.
Jaslardı erkin, demokratiyalıq, adamgershilik principlerı tiykarında kámil insan ruwxında ósiriw, olardıń tekǵana óz huqıq hám erkinliklerin jaqsı biliwshi, bálki olardı ámelge asıra alatuǵın hám de óz minnetlemelerin de sanalı túrde orınlawshı insan retinde jámiettiiń teń huqıqlı hám aktiv sub'ekti etip tárbiyalaw puqaralıq jámiyetke tiykarlanǵan demokratiyalıq, huqıqıy mámleketti qurıwdı óz aldına maqset etip alǵan hár bir demokratiyalıq mámleketlikler sıyaqlı Ózbekstan ushın da áhmiyetli másele esaplanadı.
«Erte zamanlardan berli hár qaysı ata-ana óz balasınıń deni saw hám bárkámal, aqıllı, baxıtlı bolıwın qáleydi. Sonday perzentti kamalǵa keltiriw, onıń turmısda múnásip orın iyelewine erisiw – hár bir ata-ananıń eń ullı, eń múqaddes ármanı, desek, aljaspaymız. Áyne waqıtta búgingi kúshli zaman, turmıstıń ózi jas awlat tárbiyası boyınsha aldımızǵa jańa jańa, oǵada áhmiyetli wazıypalardı qoyıp atır»
1. Jas awlat tárbiyası, Respublikasmız ushın eń áhmiyetli máselesi esaplanadı, sebebi mámleketimiz xalqınıń 40% in 18 jasqa deyingi balalar, 60% in 30 jasqa deyingi jaslar quraydı. Usınıń sebepinen, insan huqıqları hám erkinlikleri salasındaǵı mámleket siyasatınıń ústin turatuǵın baǵdarı balalar hám jaslardıń fizikalıq, intellektual hám ruwxıy rawajlanıwı ushın qolay hám eń jaqsı sharayatlardı jaratıw, sonıń menen birge kóp balalı shańaraqlardı, jetim balalardı hám shańaraq ortalıǵından ajralǵan balalardı hár tárepleme qollap quwatlaw esaplanadı
2. Mámlekette jaslar máselesi, olardıń óz puqaralıq pozitsiyasina iye insan retinde tárbiyalaw, olardıń huqıq hám erkinliklerdi, nızamlı máplerin támiyinlew máselelerine ǵárezsizliktiń dáslepki kúnleride aq mámleket siyasatınıń ústin turatuǵın baǵdarı retinde úlken itibar qaratılıp kelmekte. Ǵárezsizligimiz endi daǵaza etilgen waqıtta, yaǵnıy 1991 jıldıń 20 noyabrinde, “Ózbekstan Respublikasında jaslarǵa tiyisli mámleket siyasatınıń tiykarları haqqında”ǵı arnawlı Nızam qabıl etilip, 2016-jıl 14-sentyabrda bolsa, onıń ornına “Ózbekstan Respublikasında “Jaslarǵa tiyisli mámleket siyasatı haqqında”ǵı Nızam jańa redaksiyada qabıl etilgenligi buǵan dálil bola aladı.
Usı Nızamda jaslarǵa tiyisli siyasattıń maqseti, Ózbekstan Respublikasınıń jaslarǵa tiyisli mámleket siyasatı salasındaǵı kepillikleri, jaslarǵa tiyisli mámleket siyasatı haqqındaǵı nızamlardıń mazmun-mánisi qanday bolıwı kerekligi, buǵan baylanıslıǵı Ózbekstan Respublikasınıń xalıq aralıq shártnamaları normalarınıń ústinligi principi kórsetip ótilgen.
Bul bolsa, jaslar siyasatı máselesi 1992-jılǵı ǵárezsiz Ózbekstannıń Konstitusiyasında óz kórnisin tabıwına, sol jılı Ózbekstannıń BMShniń tiykarǵı hújjetlerinen biri esaplanatuǵın “Bala huqıqları haqqında”ǵı konventsiyaǵa qosılıwına hám usı hújjetler tiykarında ótken dáwir dawamında balalar hám jaslar máselelerine tiyisli 100 den artıq nızamlardı qabıl etiliwi hám de 2008-jılda, bul tarawdaǵı arnawlı nızam esaplanǵan Ózbekstan Respublikasınıń «Bala huqıqlarınıń kepillikleri haqqında”ǵı Nızamı, 2019-jıl 22-aprel kúni Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń “Bala huqıqları kepilliklerin jáne de kúsheytiwge tiyisli qosımsha is-ilájlar haqqında”ǵı PQ-4296 -san qaraınıń qabıl etiliwine tiykar boldı. 2008-jıl 7-yanvar kúni kúshke kirgen Ózbekstan Respublikasınıń “Bala huqıqlarınıń kepillikleri haqqında”ǵı Nızamı, 18-jasqa shekemgi sub'ektler esaplanatuǵın, balalardıń huqıqıy jaǵdayın belgilewge tiyisli munasábetlerdi tártipke salıwǵa, bala huqıqların hám erkinliklerin yuridikalıq kepillik beriwge qaratılǵan. Atap ótiw kerek, Nızam normalarınıń yarımınan kóbi bala huqıqlarınıń kepilliklerin belgilewge arnalǵan.
Joqarıdagilardan kelip shıǵıp, aytıw múmkin, ótken dáwir dawamında, mámlekette balalardı huqıqıy tárepten qorǵawdıń xalıq aralıq hám milliy huqıqıy tiykarları jaratıldı hám olar turmısqa qosılıp barılmaqta.
Usı huqıqıy hújjetlerde balalar, sonıń menen birge, xalıqtıń basqa barlıq qatlamı wákilleriniń de bala huqıqları tarawındaǵı huqıqıy mádeniyatın qáliplestiriw hám rawajlandırıwǵa úlken itibar qaratılǵan. Bul baǵdarda huqıqıy tárbiya zárúrli áhmiyetke iye boladı. Buǵan baylanıslıǵı tiyisli xalıq aralıq hújjetler, parlamenttiń nızam hám qararları, mámleket Prezidentiniń ideyaları, tiyisli párman hám buyrıqlarınıń orınlanıwınıń nátiyjesi bolıp esaplanıw, búgingi kúnde mámleketimizde mektepge shekem hám ulıwma orta bilim beriw mákemeleri, joqarı oqıw orınları hám joqarı oqıw orınları keyingi bilimlendiriwde huqıqıy bilimlendiriw sisteması jaratıldı. Bala huqıqların úyreniw máselesi usı sistemanıń strukturalıq bólegine aylandı.
Ayrıqsha atap kórsetiw zárúr, xalıqta bala huqıqlarına tiyisli huqıqıy mádeniyattı qáliplestiriwde húkimet tárepinen qabıl etilgen tómendegi programmalıq hújjetler de zárúrli áhmiyetke iye. Hár jılı qabıl etiletuǵın mámleket programmalarında balalar, jaslar máseleleri mudami dıqqat orayında bolıp atır. Ásirese, 2008 jıldı “Jaslar jılı”, 2010 jıldı “Bárkámal áwlad jılı”, 2014 jıldı “Salamat bala jılı”, 2016 jıldı “Salamat ana hám salamat bala” dep daǵaza etiliwi balalar, jaslar hám olardıń tárbiyası mámleket siyasatınıń bas máselesi ekenligin kórsetip berdi. Ásirese, buǵan baylanıslı mámleket kóleminde ámelge asırılıp atırǵan túrli is-ilájlar jaslardıń huqıqıy mádeniyatın, olardıń huqıq hám erkinliklerin nátiyjeli ámelge asırıwda úlken áhmiyetke iye bolmaqta.
Juwmaqlap aytqanda, mámlekette búgingi kúnde xalıqtıń bala huqıqlarına tiyisli huqıqıy mádeniyatın rawajlandırıw boyınsha huqıqıy tiykar hám institutsional sistema jaratıldı hám ol rawajlanıwlandırıp barılmaqta. Biraq, nızamlardı islewi, olar mexanizmleriniń natiyjeliligi birinshi orında, xalıqtıń huqıqıy mádeniyatınıń qaysı dárejede ekenligine baylanıslı. Onı bolsa, bul tarawdaǵı bilimsiz erisip bolmaydı. Sol sebepli de, mámlekette insan huqıqları salasındaǵı bilimlendiriwdi rawajlandırıw menen bir qatarda, onıń xalqtıń úlken bólegin quraytuǵın balalardıń huqıqların da arnawlı oqıtıw búgingi kúnniń aktual máselesine aylanıp atır.
Usı baǵdarda, balalardıń huqıqıy mádeniyatın jáne de jetilistiriwde, xalıqtıń bala huqıqlarına tiyisli huqıqıy bilimlerin asırıwda, tómendegilerge itibardı jáne de kúsheytiw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı:
-birinshiden, bala huqıqlarına tiyisli bilimlendiriw hám tárbiyanıń teoriyalıq táreplerin kúsheytiw menen bir qatarda, onıń ámeliyatta natiyjeliligin jáne de asırıw ;
-ekinshiden, balalardıń bilim hám tárbiyasın ámelge asırıwshı mákemeler oqıw programmalarında bala huqıqlarına tiyisli Ózbekstan Respublikası qosılǵan xalıq aralıq normalarǵa, ulıwma insanıylıq qádiriyatlarǵa, rawajlanǵan mámleketler tájiriybesine hám mámlekette tariyixtan qáliplesken milliy dástúrlerge, qádiriyatlarǵa itibardı kúsheytiw;
-úshinshiden, bala huqıqların oqıtıwda zamanagóy informaciya hám pedagogikalıq texnologiyalardı qóllawdıń natiyjeliligin asırıw;
-tórtinshiden, bala huqıqlarına tiyisli izertlewshilikti, ásirese, olardıń ózleriniń hám de xalıqtıń bala huqıqlarına tiyisli huqıqıy mádeniyatın úyreniwge qaratılǵan ilimiy hám sotsiologik izertlewlerdi jáne de kúsheytiw;
-besinshiden, bala huqıqları boyınsha bilimlendiriw mákemeleri menen mámleket shólkemleri, puqaralıq jámiyeti institutları, atap aytqanda, máhelleler ortasındaǵı óz-ara túsiniw hám sheriklikke erisiw;
-altınshıdan, ǴXQlarınıń balalar hám jaslardıń huqıqıy tárbiya salasındaǵı iskerligin jáne de keńeytiw.
Shumanoy rayonı ádillik bólimi
Yuridikalıq xizmet kórsetiw
orayı bas yuriskonsultí: S.P.Turdımuratov