Янгиликлар
26
Bugin xalıqaralıq Intellektual múlk kúni
Bugin xalıqaralıq Intellektual múlk kúni
Hár jılı 26-aprel kúni pútkil dúnyada xalıqaralıq Intellektual múlk kúni belgilenedi. Tiykarǵı maqset, intellektual múlk huqıqın qorǵaw tarawındaǵı mashqalalar hám olardıń sheshimlerine jámiyetshilik itibarın qaratıw, hár bir jaratılǵan obyekt pútkil dúnyanıń rawajlanıwına úles qosıwın jańa basqıshqa alıp shıǵıwdan ibarat.
Intellektual mulk degenimiz bul – adamnıń aqlıy iskerligi nátiyjesinde jaratılǵan múlk bolıp, tiykarınan ol eki usılda qorǵaladı.
Birinshisi, hújjetler menen, yaǵnıy patent hám gúwalıqlar alıw arqalı qorǵaladı. Bularǵa oylap tabılıwlar, paydalı modeller, sanaat úlgileri, selekciya utısları, tovar belgileri, tovar kelip shıqqan jer atları, geografiyalıq atamalar kiredi.
Ekinshisi bolsa avtorlıq huqıqı obyektleri – bularǵa avtorlar tárepinen jaratılǵan dóretpeler, kitaplar, qosıqlar, scenariyler, kinofilmler, kórsetiwler, videoklipler hám taǵı basqalar kiredi.
Avtorlıq huqıqı obyektleriniń qorǵalıwı ushın patent yaki basqa da qandayda bir hujjetler rásmiylestiriw talap etilmeydi.
Bizde ámeliyatta kóp ushırasadı, avtorlar men kitap jazǵan edim, sonı patentlewim kerek dep keledi. Ámeldegi nızamshılıqta belgilep qoyılǵan avtorlıq huqıqı obyektleri óziniń jaratılıw faktı menen qorǵaladı, bul degeni kitaptı yaki basqa da avtorlıq huqıqı obyektlerin qoǵaw ushın hesh qanday hújjet rásmiylestiriw talap etilmeydi. Óziniń jazǵan kitabınıń astında avtor ekenligin kórsetip qoysa sonıń ózi jetkilikli.
Joqarıda aytıp ótkenimizdey, hújjetler menen qorǵalatuǵın obyektler bolsa, yaǵnıy oylap tabılıwlar, paydalı modeller, sanaat úlgileri, selekciya utısları, tovar belgileri, bular tiyisli tártipte patent yaki guwalıq alınǵan waqıttan baslap qorǵaladı.
Bular boyınshada bizde ámeliyatta kóp túsinbewshilikler bolıp turadı. Puqaralar men qanday da jańa nárse oylap taptım sonı patentlewim kerek dep keledi. Al ámeldegi nızamshılıq talapları boyınsha oylap tabılǵan jańa nárselerdi patentlew ushın ol jańa, original hám sanaatta qollanıw múmkin bolıwı kerek boladı. Bul degeni dúnyada jańalıq bolǵan bolıwı kerek. Kópshilik jaǵdayda puqaralarda túsinbewshilikler bolıp, bul jaratqan nársem Qıtay mámleketinde yamasa Rossiyada yaki basqa bir mámlekette bar biraq Ózbekstanda joq, men Ózbekstanda patentleyjaqpan dep keledi. Al nızamshılıq talapları boyınsha aldın basqa mámlekette patentlengen oylap tabılıwdı Ózbekstanda basqa shaxs atına qayta patentlewge ruxsat berilmeydi.
Sonday-aq, bazı isbilermenlerimiz ózleriniń biznesin baslaǵan waqıtta kishkene qátege jol qoyadı. Yaǵnıy óziniń ónimin islep shıǵarıp bazarlarımızǵa shıǵarǵan waqıtta tovarlarına at qoyadı, onı reklama qıladı, al sawdası júrisip baslaǵan waqıtta bolsa onıń tovar belgisinen paydalanǵan halda islep shıǵarılǵan kontrafakt ónimler payda boladı. Sonda óziniń tovar belgilerin qorǵaw kerek ekenligin oylap qaladı. Óziniń tovar belgilerin dizimnen ótkeremen degende ol belgi dizimnen ótkiziw ushın nızamshılıq talaplarına juwap bermey qalıwı itimalı da joq emes. Sonlıqtan, isbilermenler ózleriniń ónimlerin islep shıǵarıwdı baslawdan aldın onı qorǵaw kerek ekenligin oylasa maqsetke muwapıq boladı.
Jáne bir mısal, isbilermenler jańadan magazin, kafe yaki restoran ashqan waqtında oǵan atama qoyıwdı oylap, atamanı internetten izlep soǵan qarap qoyadı. Internetten alınǵan atamalar bolsa úlken itimal menen ózgelerge tiyisli atamalar bolıp shıǵadı. Bunnan soń, ol atamalardıń iyeleri múrájat etkeninde isbilermenler ózleriniń paydalanıp atırǵan atamaların ózgertiwge májbúr boladı. Bul bolsa qosımsha qárejetler sarıplawǵa alıp keledi.
Sol ushında intellektual mulk obyektin jaratqan avtor onı qorǵawdı birinshi gezekte oylawı kerek.
Intellektual múlk huqıqların qorǵaw boyınsha bas máslahatshı Nurali Esnazarov