Янгиликлар
19
Adam sawdası – ómir ǵawǵası
Adam sawdası – ómir ǵawǵası
Hámmemizge belgili, Ózbekstan Respublikasında huqıqıy demokratiyalıq mámleket qurıw, ádalatlı puqaralıq jámiyetin qurıw jolında ámelge asırılıp atırǵan keń qamtılǵan reformalardıń tiykarǵı maqseti insan hám puqaralardıń huqıqları, erkinlikleri hám de máplerin qorǵaw bolıp tabıladı. Insan huqıqları ulıwma jahan deklaratsiyasınıń 4-statyasına kóre, “Hesh kim qullıqda yamasa erksiz jaǵdayda saqlanıwı múmkin emes: qullik hám qul sawdasınıń barlıq kórinisleri qadaǵan etiledi”. Sonıń menen birge, Ózbekstan Respublikası Konstituciyasiniń
26-statyasında belgilengenindey, “Hesh kim qıynawlarǵa salınıwı, kúsh jumsawǵa, basqa ayawsız, insanǵa jat yamasa insannıń qádirin kemsitiwshi háreketke yamasa jazaǵa dushar etiwi múmkin emes”. Joqarıdagilardan kórinip turıptı, Ózbekstan Respublikasında insan huqıq hám erkinliklerin támiyinlewdiń milliy hám xalıq aralıq tiykarları jaratılǵan. Sonday bolsa-da, XX ásir aqırlarına kelip adam sawdası pútkil insaniyatqa qarsı tiykarǵı qawiplerden biri bolıp qaldı. Adamnan ekspluataciya maqsetlerinde paydalanıw menen baylanıslı jınayatlar kóbiyip barıwı tendensiyasi bunday sociallıq qáwipli qılmıslar aqır-áqıbette jámiyettiń demokratiyalıq negizlerine qol qatıw menen milliy qawipsizlikke de qáwip sala basladı.
Sonlıqtan Ózbekstan adam sawdasına qarsı gúresiwge tiyisli qatar xalıq aralıq hújjetlerdi, atap aytqanda, Birlesken Milletler Shólkeminiń “Transmilliy oraylasqan jınayatshılıqqa qarsı gúresiw haqqında”gi Konvensiyasin, Birlesken Milletler Shólkeminiń usı Konvensiyasini toltırıwısh “Adam sawdası, ásirese, áyeller hám balalar sawdasın aldın alıw hámde oǵan shek qoyıw hám onıń ushın jazalaw haqqında”ǵı Protokoldı ratifikatsiya etdi hám xalıq aralıq huqıq normaların milliy nızamshılıqqa implementatsiya qılıwǵa tiyisli ózgerislerdi kirgizildi.
Sonday-aq 2008-jıl 17-apreldegi “Adam sawdasına qarsı gúresiw haqqında”ǵı 154-sanlı Nızamı hámde 2020-jıl 17-avgusttaǵı ““Adam sawdasına qarsı gúresiw haqqındaǵı” Ózbekstan Respublikası nızamına ózgeris hám qosımsha kiritiw haqqında”ǵı 633-sanlı nızam menen jańa redaksiyadan qabıl etildi.
Adam sawdası degende — kúsh penen qorqıtıw yamasa kúsh isletiw yaki májbúrlewdiń basqa formalarınan paydalanıw, urlaw, jalataylıq (firibgarlik), aldaw, hákimiyattı keri maqsette paydalanıw yamasa jaǵdaydıń qáwipliliginen paydalanıw arqalı yaki basqa shaxstı qadaǵalawshı shaxstıń razılıǵın alıw ushın tólemler yamasa mápdar etiw esesine awdırıp alıw jolı menen adamlardan paydalanıw maqsetinde olardı jallaw, tasıw, tapsırıw, jasırıw yamasa qabıl qılıw. Adamlardan paydalanıw basqa shaxslardıń jeńil tábiyatlıǵınan paydalanıw, májburiy miynetti yamasa xızmetlerdi, qullıqtı yamasa qullıqqa uqsas ádetlerdi, erksizlik jaǵdayın yamasa insan aǵzaların hám toqımaların alıwdı ańlatadı.
Búgingi kúnde bul shegara bilmes jınayat-nızamsız dáramat keltiriwshi tiykarǵı biznes túrlerinen birine aynalǵan. Hámmemizge belgili, adam sawdası -insannıń ómiri, erkinligi hám huqıqlarınan juda etip, birewlerdıń qolında qul bolıwǵa mahkum etiw, insanlar omirine qawip bolıw, olardıń erki, táǵdiri hám keleshegin ayaqosti qılıwday eń awır hám jerkenishli jınayatlardan biri bolıp esaplanadı hámde bul jınayatqa qarsı gúresiwge tiyisli iskerlikti ámelge asırıwshı mámleket orgınlarına Ózbekstan Respublikası Ishki isler ministrligi, Ózbekstan Respublikası Bas prokuraturası, Ózbekstan Respublikası Mámleket qawipsizlik xızmeti, Ózbekstan Respublikası Bántlik hám miynet munasábetleri ministrligi, Ózbekstan Respublikası Sırtqı isler ministrligi, Ózbekstan Respublikasınıń shet eldegi diplomatik wákillikxanaları hám konsullik mákemeleri, Ózbekstan Respublikası Den sawlıqtı saqlaw ministrligi hámde nızamshılıqqa muwapıq basqa mámleket shólkemleri de ámelge asırıwı múmkinligi belgilep ótilgen.
Ózbekstan Respublikası Jınayat kodeksiniń 135-statyası birinshi bólimi dispozitsiyasi mazmunına kóre, adam sawdası degende, adamdı alıw -satıw yamasa adamdı ekspluataciya qılıw maqsetinde jallaw, tasıw, tapsırıw, jasırıw yamasa qabıllaw túsiniledi. Bunday jınayat ushın segiz jıldan on eki jılǵa shekem erkinen ayırıw jazasına tartılıwǵa sebep bolatuǵınlıǵı atap ótilgen.
Juwmaqlastırıp aytqanda, qabıl etilip atırǵan qaǵıydalar, eń awele insan huqıq hám erkinlikleri, olardıń máplerin qorǵaw, olarǵa múnasip jasaw shárayatın támiyinlew bolıp esaplanadı.
Taxtakópir rayonı Yuridikalıq xızmet
kórsetiw orayı bas yuriskonsultı
Tleubaev Timur Dauletbay ulı