Янгиликлар
25
Avtorlıq huqıqınıń qorǵalıwı
Avtorlıq huqıqınıń qorǵalıwı
Birinshi náwbette avtor kim degen sorawǵa toqtalıp ótsek. Avtor bul óziniń aqlıy iskerligi menen qandayda bir dóretpeni jaratqan fizikalıq shaxs esaplanadı. Avtorlıq huqıqı ob’ektleri bolǵan dóretpelerge ádebiyat dóretpeler, drama hám ssenariyler, tekstli yamasa tekstsiz muzıka, xoreografiya, pantomimalar, audiovizual dóretpeler, súwretlew óneri, geogrofiya, geologiya kartaları, elektron esaplaw mashınaları ushın programmalar hám soǵan uqsas basqada dóretpeler kiredi.
Bul avtorlıq huqıqı ob’ektlerine bolǵan huqıq sol ob’ektler jaratılǵan waqıttan baslap olardıń avtorlarında intellektual múlkke bolǵan huqıq júzege keledi. Bular avtordıń múlkiy huqıqları hám shaxsıy múlkiy bolmaǵan huqıqları bolıp bólinedi. Múlkiy huqıqlar bul avtordıń óziniń dóretpesinen hár qanday tárizde hám hár qanday usılda paydalanıwǵa bolǵan huqıqı, al onıń shaxsıy múlkiy bolmaǵan huqıqları bolsa avtordıń óziniń jaratqan dóretpesiniń avtorı dep atılıwı hám óz abıroyın qorǵawǵa bolǵan huqıq bolıp esaplanadı. Yaǵnıy avtor óziniń dóretpege bolǵan múlkiy huqıqların basqa shaxsqa ótkizip bergen jaǵdaydada sol dóretpeniń avtorı bolıp qalaberedi. Avtordıń múlkiy huqıqları avtordıń pútkil ómiri dawamında hámde onıń óliminen keyin 70 jıl dawamında qorǵaladı. Avtordıń óliminen keyin onıń múlkiy huqıqları miyras tiykarında onıń jaqın adamlarına ótedi. Al onıń shaxsıy múlkiy bolmaǵan huqıqları múddetsiz qorǵaladı hám miyras bolip ótpeydi. Bul ob’ektlerdiń qorǵalıwı ushın hesh qanday hujjet rásmiylestiriw talap etilmeydi. Yaǵnıy avtor tárepinen dóretpeniń jaratılıw faktı bolsa jeterli esaplanadı.
Avtorlıq huqıqı ob’ektlerinen avtordıń ruxsatısız paydalanıw avtorlıq huqıqların buzıw bolıp esaplanadı hámde buǵan ámeldegi nizamshılıqqa kóre hákimshilik hám jınayıy juwapkershilikler belgilengen.
Avtor ózine jetkizilgen zıyandı qaplaw ornına bazalıq esaplaw muǵdarınıń jigirma esesinen mıń esesine shekem kompensatsiya soraw huqıqına iye.
Jámiyette avtorlıq huqıqı múnásip qorǵalmasa hám avtor ózi jaratqan dóretpesinen finanslıq mápdar bolmasa jańa dóretpeler ústinde islemey qoyadı. Sonlıqtan ózgelerdiń avtorlıq huqıqların húrmet qılayıq áziz zamanlaslar.
Intellektual múlk huqıqların qorǵaw
boyınsha bas másláhátshi N.Esnazarov