Янгиликлар
05
Yangi tahrirdagi mehnat kodeksidagi oʼzgarishlar
Maʼlumki, 2022-yil 28-oktabr kuni Oʼzbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan «Oʼzbekiston Respublikasining Mehnat kodeksini tasdiqlash toʼgʼrisida»gi OʼRQ-798-sonli Qonuni imzolandi.
Joriy yil 30-aprel kuni 2 qism, 7 boʼlim, 34 ta bob va 581 moddani oʼz ichiga olgan yangi tahrirdagi Mehnat kodeksi rasman kuchga kirdi.
Yangi tahrirdagi Mehnat kodeksi eski Mehnat kodeksiga nisbatan 19 ta bob va 287 ta moddaga koʼpaygan.
Muhim oʼzgarishlardan biri, yangi Mehnat kodeksidan eski Mehnat kodeksidagi 100-moddasi 7-bandidagi “xodimning pensiya yoshiga yetganligi munosabati bilan ish beruvchining tashabbusi bilan mehnat shartnomasini bekor qilish” normasi yangi Mehnat kodeksidan chiqarib tashlandi.
Yangi Mehnat kodeksiga asosan, ishdan boʼshatish nafaqasi ish beruvchida ishlagan ish stajiga qarab differensiatsiyalashgan miqdori toʼlanadigan boʼldi.
Shu bilan birga, yangi Mehnat kodeksining 217-moddasiga koʼra, har yilgi asosiy eng kam mehnat taʼtilining davomiyligi 21(yigirma bir) kalendar kunni tashkil etishi belgilandi. Eski tahrirdagi Mehnat kodeksida esa ushbu muddat 15 ish kuni deb belgilangan edi.
Shu bilan birga, yangi tahrirdagi Mehnat kodeksida mehnat nizolarini sudlar tomonidan koʼrib chiqishda daʼvo muddatlari koʼpaydi.
Xususan, yangi Mehnat kodeksining 560-moddasiga asosan, ishga tiklash toʼgʼrisidagi daʼvo muddati mehnat shartnomasi bekor qilinganligi haqidagi ish beruvchi buyrugʼining koʼchirma nusxasi xodimga topshirilgan kundan eʼtiboran 3 oy deb belgilandi.
Eski Mehnat kodeksining 270-moddasida bu muddat 1 oy qilib belgilangan edi.
Muhim jihatlardan yana bir tomoni shundaki, yangi tahrirdagi Mehnat kodeksida boshqa mehnat nizolari boʼyicha, daʼvo muddati xodim oʼzining huquqi buzilganligi toʼgʼrisida bilgan yoki bilishi kerak boʼlgan kundan eʼtiboran 6 oy deb belgilandi.
Eski Mehnat kodeksida esa, boshqa mehnat nizolari boʼyicha daʼvo muddati xodim oʼzining huquqi buzilganligi toʼgʼrisida bilgan yoki bilishi kerak boʼlgan kundan eʼtiboran 3 oy deb belgilangan edi.
Eʼtiborli tomonlardan biri, ushbu muddat ham qariyb 3 oyga koʼpaytirildi.
Yana bir muhim oʼzgarish, eski tahrirdagi Mehnat kodeksi 99-moddasiga asosan xodimlar oʼz tashabbuslari bilan ish beruvchini ikki xafta oldin ogohlantirib, mehnat shartnomasini bekor qilishga haqli ekanligi koʼrsatilgan.
Yangi Mehnat kodeksida esa, ikki hafta degan soʼzlar, endilikda xodim ish beruvchini 14 kalendarь kun oldin yozma shaklda ogohlantirgan holda oʼz tashabbusi bilan mehnat shartnomasini bekor qilishga haqli ekanligi belgilandi.
Ushbu muddat ya’ni eski tahrirdagi Mehnat kodeksidagi “ikki xafta” degan soʼzlar yangi Mehnat kodeksida “14 kalender kun”ga oʼzgartirilib muddat aniq belgilandi.
Yana bir muhim oʼzgarish, yangi Mehnat kodeksining 124-moddasiga asosan(eski MKning 80-moddasi) ishga qabul qilishda quyidagi hujjatlar majburiy taqdim etilishi belgilandi.
-pasportni yoki uning oʼrnini bosuvchi hujjatni yoxud identifikatsiyalovchi ID-kartani, oʼn olti yoshgacha boʼlgan shaxslar esa tugʼilganlik toʼgʼrisidagi guvohnomani yoki identifikatsiyalovchi ID-kartani;
-oxirgi ish joyi boʼyicha tasdiqlangan qogʼoz shaklidagi mehnat daftarchasini yoki elektron mehnat daftarchasidan koʼchirmani, bundan birinchi marta ishga kirayotgan shaxslar mustasno. Oʼrindoshlik asosida ishga kirayotgan shaxslar mehnat daftarchasining oʼrniga asosiy ish joyidan olingan belgilangan namunadagi maʼlumotnomani taqdim etadi;
-harbiy xizmatga majburlar yoki chaqiriluvchilar uchun tegishincha harbiy guvohnomani yoki harbiy hisobda turganlik haqidagi guvohnomani;
-oliy yoki oʼrta maxsus, kasb-hunar taʼlim tashkilotini tamomlaganligi toʼgʼrisidagi diplomni, qaysi ishni bajarish uchun faqat maxsus maʼlumotga yoki maxsus tayyorgarlikka ega boʼlgan shaxslar qoʼyilishi mumkin boʼlsa, oʼsha ishga kirish chogʼida ushbu ishni bajarish huquqiga doir guvohnomani (sertifikatni) yoxud boshqa tegishli hujjatni;
-soliq toʼlovchining identifikatsiya raqamini;
-jismoniy shaxsning shaxsiy identifikatsiya raqamini (mavjud boʼlganda);
-jamgʼarib boriladigan pensiya daftarchasini, bundan birinchi marta ishga kirayotgan shaxslar mustasno.
Ushbu modda talabiga koʼra, ish beruvchi,birinchi marta ishga kirgan, besh kundan ortiq ishlagan shaxslarga va qonunchilikda oʼziga nisbatan mehnat daftarchalarini yuritish nazarda tutilmagan ilgari ishlagan shaxslarga mehnat daftarchasini rasmiylashtirishi va ilgari jamgʼarib boriladigan pensiya tizimida hisobda turmagan xodimlarni bunday hisobga qoʼyish uchun choralar koʼrishi shart.
Ushbu modda talabiga asosan, ishga qabul qilish chogʼida ishga kirayotgan shaxsdan ushbu Kodeksda, shuningdek boshqa qonunchilik hujjatlarida nazarda tutilmagan hujjatlarni talab qilish taqiqlanadi.
Yana bir oʼzgarish, yangi Mehnat kodeksining 161-moddasiga koʼra, ish beruvchi tashabbusi bilan mehnat shartnomasini 6 ta asos boʼyicha bekor etish belgilandi. (eski MK 100-modda 7 ta asos mavjud edi).
Jumladan, yangi Mehnat kodeksning 151-moddasiga asosan, ish beruvchi va xodim oʼrtasida mehnat shartnomasini bekor qilishning quyidagi asoslari belgilandi.
1) taraflarning kelishuvi (ushbu Kodeksning 157-moddasi);
2) mehnat shartnomasi muddatining tugashi (ushbu Kodeksning 158-moddasi);
3) mehnat shartnomasini xodimning tashabbusiga koʼra bekor qilish (ushbu Kodeksning 160-moddasi);
4) mehnat shartnomasini ish beruvchining tashabbusiga koʼra bekor qilish (ushbu Kodeksning 161-moddasi);
5) tashkilot mulkdorining almashganligi, uning qayta tashkil etilganligi, tashkilotning idoraviy taalluqliigi (boʼysunuvi) oʼzgarganligi munosabati bilan xodimning ishni davom ettirishni rad etishi (ushbu Kodeks 156-moddasining beshinchi qismi);
6) xodimning yangi mehnat shartlarida ishlashni davom ettirishni rad etishi (ushbu Kodeks 137-moddasining toʼrtinchi qismi);
7) xodimning ish beruvchi bilan birga boshqa joyga ishlash uchun koʼchishni rad etishi (ushbu Kodeks 146-moddasining beshinchi qismi);
8) xodimning tibbiy xulosaga muvofiq sogʼligʼining holatiga koʼra qarshi koʼrsatma boʼlmagan boshqa ishga oʼtkazishni rad etishi yoxud ish beruvchida tegishli ish boʼlmagan taqdirda (ushbu Kodeks 143-moddasining ikkinchi qismi);
9) taraflarning ixtiyoriga bogʼliq boʼlmagan holatlar (ushbu Kodeksning 168-moddasi);
10) yangi muddatga saylanmaganlik yoki tanlovdan oʼtmaganlik yoxud saylovda, tanlovda ishtirok etishni rad etish (ushbu Kodeksning 169-moddasi
Yana bir muhim oʼzgarish, endilikda yangi Mehnat kodeksining 173-moddasiga asosan, xodimga ishdan boʼshatish nafaqasini toʼlash deffirentsial tartibi ejoriy etildi (avvalgi 109-modda bir oylik ish haqi miqdorida edi).
Ushbu modda talabiga koʼra, xodim tashkilotda 3 yil ish stajiga ega boʼlsa-oʼrtacha oylik ish haqining 50 foizi miqdorida, 3 yildan 5 yilgacha boʼlsa 75 foizi, 5 yidan 10 yilgacha 100 foizi, 10 yildan 15 yilgacha 150 foizi miqdorida va 15 yildan ortiq ish stajiga ega boʼlganida 200 foiz miqdorida toʼlanadigan boʼldi.
Xulosa oʼrnida aytganimizda, yangi tahrirdagi Mehnat kodeksi tom maʼnoda mamlakatimizda mehnatga oid munosabatlarni huquqiy jihatdan tartibga solishga xizmat qilishi, shubhasiz.
Toʼrtkoʼl tuman adliya boʼlimi
Yuridik xizmat koʼrsatish markazi
boshligʼi B.Аvazmetov