Янгиликлар
07
KONSTITUCIYA-TIYKARǴÍ NÍZAMÍMÍZ
Konstituciya hár bir mámlekettiń kelbeti hám keleshegin belgilewshi eń joqarı yuridikalıq kúshke iye bolǵan Tiykarǵı nızam esaplanadı.
Qaraqalpaqstan Respublıkası Konstituciyası 1993-jılı 9-aprel kúni qabıl etilip, búgingi kúngeshekem bul ullı tariyxıy sane, bayram sıpatında saltanatlı túrde belgilenip kelinbekte. Búgingi kúnde elimizde barlıq tarawlarda erisilip atırǵan jetiskenliklerimiz Konstituciyamızda bekkemlenip qoyılǵan qaǵıyda hám principler menen tıǵız baylanıslı.
Konstituciyamız huqıqıy sistemanıń tiykarǵı huqıqıy deregi sıpatında, oǵan basqa nızamlar qarsı keliwi múmkin emes. Sonlıqtan konstityciya Tiykarǵı nizam bolıp esaplanadı.
Konstituciyamız 6 bólim, 26 bap, 121 statiyadan ibarat.
Birinshi bólimde tiykarǵı principler: mámleketlik suverenitet, xalıq hákimiyatı, Konstituciya hám nizam ústinligi, Qaraqalpaqstan Respublikasınıń xalıq aralıq hám sırtqı ekonomikalıq qatnasıqlarına arnalǵan.
Ekinshi bólimde insannıń hám puqaranıń tiykarǵı huqıqları, erkinlikleri hám minnetleri belgilengen.
Usı bólim ulıwma rejeler, puqaralıq, jeke huqıqlar hám erkinlikler, siyasiy huqıqlar, ekonomikalıq hám sociyallıq huqıqlardı, sonday-aq insan huqıqları hám erkinlikleriniń kepilliklerin óz ishine aladı.
Konstituciyada mámlekettiń ózi puqaralardıń Konstituciya hám nızamlar menen bekitilgen huqıqların hám erkinliklerin támiyinlewi hám hár bir insannıń óz huqıqları hám erkinliklerin sud arqalı qorǵaw amelge asırıwı belgilengen.
Úshinshi bólim jámiyet hám shaxs dep atalıp, onda jámiyettiń ekonomikalıq tiykarları,jámiyetlik birlespeler, shańaraq hám ǵalaba xabar qurallarına arnalǵan.
Konstituciyanıń 14-babı shańaraqqa arnalǵan bolıp,shańaraq jámiyettiń tiykarǵı buwını bolıp tabıladı hám jámiyet jáne mámleket tárepinen qorǵalıw huqıqına iye. Neke táreplerdiń erkin kelisimine hám teń huqıqlıǵına tiykarlanǵan. Ata-analardıń balaların erjetkenge shekem tárbiyalawı, balalar erjetkennen keyin ata-analarına ǵamxorlıq kórsetiw minneti belgilengen.
Tórtinshi bólim Qaraqalpaqstan Respublikası hákimshilik aymaqlıq dúzilisine baǵıshlanǵan.
Besinshi bólimde mámleketlik hákimiyattı shólkemlestiriw belgilengen.
Usı bólimde Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesi, Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesinıń Baslıǵı, Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń Prezidiumı hám onıń wákillikleri, Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi, jergilikli mámleketlik hákimiyattıń tiykarları, Qaraqalpaqstan Respublikasınıń sud hákimiyatı hám saylaw sisteması, konstituciyalıq baqlaw, prokuratura, finans hám byudjet bapların óz ishine aladı.
Altınsı bólim konstituciyamızdı ózgertiw tártibin belgileydi.
Konstituciyaǵa ózgeris kirgiziw basqa nızamlarǵa qaraǵanda quramalı esaplanadı. Konstituciyaǵa ózgeris Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń deputatlarınıń ulıwma sanınıń eń keminde úshten ekisiniń kópshilik dawsı menen yamasa Qaraqalpaqstan Respublikası referendumı menen kirgiziledi.
Juwmaqlap aytqanda, Qaraqalpaqstan Respublikasınıń Konstituciyası insan huqıq hám mápleriniń tiykarǵi kepili sıpatında xalqımızdıń arzıw-ármanların, maqsetlerin juzege shıǵarıwshı eń áhmiyetli hujjet bolıp esaplanadı.
Shomanay rayonı adillik bólimi
PHAJ bólimi baslıǵı Z.A.Alieva