Янгиликлар
27
Perzentlikke alıw
Perzentlikke alıwǵa tek erjetpegen balalarǵa qarata hám tek olardıń máplerin gózlep jol qoyıladı.Perzentlikke alıw balanı perzentlikke alıwdı qálegen adamlardıń (shaxstıń ) arzasına kóre, qáwenderlik hám amangerlik uyımlarınıń perzentlikke alıwdıń tiykarlılıǵı hám perzentlikke alınıp atırǵan bala máplerine tuwrı keliwi haqqındaǵı juwmaǵı esapqa alınǵan halda sud tárepinen ámelge asırıladı. Perzentlikke alıw haqqındaǵı isler Ózbekstan Respublikası Puqaralıq processual kodeksinde názerde tutılǵan qaǵıydalar boyınsha ayırıqsha is júritiw tártibinde, perzentlikke alıwshılar (alıwshı ), qáwenderlik hám amangerlik uyımlarınıń wákilleri, sonıń menen birge prokuror qatnasıwında sud tárepinen kórip shıǵıladı.Áǵa –ini hám apa –sińlilerdiń túrli shaxslar tárepinen perzentlikke alınıwına jol qoyılmaydı, perzentlikke alıw balalardıń máplerine muwapıq kelgen hallar bunnan tısqarı.
Ózbekstan Respublikası Shańaraq kodeksi 152-statyasına tiykar perzentlikke alıwı múmkin bolǵan shaxslar tómendegiler:
erjetken er adam yamasa hayal puqaralar perzentlikke alıwshılar bolıwı múmkin, tómendegi shaxslar bunnan tısqarı :
ata-analıq huqıqınan mahrum etilgen yamasa ata-analıq huqıqı sheklengenler;
nızam menen belgilengen tártipte qatnasıqqa uqıpsız yamasa qatnasıqqa uqıplılıǵı sheklengen dep tabılǵanlar ;
ruwxıy kesellikleri yamasa narkologiya mákemelerinde dizimde turıwshılar ;
Shańaraq kodeksi 169-statyasınıń birinshi bóliminde kórsetilgen tiykarlar boyınsha perzentlikke alǵanlıǵı biykar etilgen burınǵı perzentlikke alıwshılar ;
ómirge, densawlıqqa qarsı jınayatlar, ómir yamasa densawlıq ushın qáwipli bolǵan jınayatlar, jınsıy erkinlikke, shańaraqqa, jaslarǵa hám ádep-ikramlılıqqa qarsı, shaxstıń azatlıǵı, abıroyı hám qádir-qımbatına qarsı (bunnan jala etiw, aqıretlew tısqarı ), puqaralardıń konstituciyalıq huqıq hám erkinliklerine qarsı (bunnan fizikalıq hám yuridikalıq shaxslardıń múrajatları tuwrısındaǵı nızamshılıqtı buzıw, avtorlıq yamasa oylap tabıw huqıqların buzıw tısqarı ), tınıshlıqqa hám insaniyattıń qawipsizligine qarsı, Ózbekstan Respublikasına qarsı jınayatlar, ózgeniń mal-múlkin talan-taraj qılıw menen baylanıslı bolǵan jınayatlar, jınayıy jol menen tabılǵan mal-múlkti alıw yamasa ótkeriw, kommerciyada para esesine awdırıp alıw yaki mámleketlik emes kommerciyalıq emes shólkeminiń yamasa basqa mámleketlik emes shólkemniń xızmetkerin para esesine awdırıp alıw, basqarıw rejimine, sonıń menen birge ádil sudlawǵa qarsı jınayatlar, qıynaqqa salıw hám basqa miyrimsiz, ǵayrıınsanıy yamasa qádir-qımbattı kemsitiwshi qatnasıq hám de jaza túrlerin qollaw, jámiyetlik qawipsizligine qarsı jınayatlar (bunnan ushıwsız ushatuǵın apparatlardı nızamǵa qılap túrde alıp kiriw, ótkeriw, alıw, saqlaw yamasa olardan paydalanıw, karantinli hám insan ushın qáwipli bolǵan basqa juqpalı kesellikler tarqalıwı haqqında haqıyqatqa tuwrı kelmeytuǵın maǵlıwmatlardı tarqatıw, ushıwshısız ushatuǵın apparatlardı saqlaw hám olardan paydalanıw rejimin buzıw, izzertlew iskerligin ámelge asırıwda qawipsizlik qaǵıydaların buzıw, miynetti qorǵaw qaǵıydaların buzıw, sanitariyaǵa tiyisli nızamshılıqtı yamasa epidemiyalarǵa qarsı gúres qaǵıydaların buzıw, taw-kán, qurılıs yamasa partlatıw jumısları qawipsizligi qaǵıydaların buzıw, órt qawipsizligi qaǵıydaların buzıw tısqarı), náshebentlik qurallarınıń yamasa psixotrop ónimlerdiń nızamǵa qarsı aylanısınan ibarat jınayatlar, jámiyetlik tártipke qarsı jınayatlar hám áskeriy lawazımlıq jınayatları ushın aldın húkim qılınǵanlar ;
perzentlikke alıwǵa tosqınlıq etetuǵın keselliklerge shalınǵanlar. Usı keselliklerdiń dizimi Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabineti tárepinen tastıyıqlanadi.
Perzentlikke alıwshılar hám perzentlikke alınatuǵınlar jasındaǵı parq on bes jastan kem bolmawi shárt, bunnan ógey áke hám ógey ana yamasa perzentlikke alınıwshınıń jaqın aǵayınları tárepinen perzentlikke alıw halları tısqarı.Perzentlikke alıwdı sır saqlaw nızam menen qorǵaladı.
Perzentlikke alıwda ústinlik huqıqına iye bolǵan shaxslar tómendegiler:
turar jayınnan qaramastan perzentlikke alınatuǵınnıń aǵayınları;
perzentlikke alınatuǵın bala shańaraǵında jasap atırǵan shaxs;
áǵa-ini, apa–sińlilerdi olar ortasındaǵı aǵayınlıq baylanısların buzbastan perzentlikke alıp atırǵan shaxslar;
ógey áke hám ógey ana;
Ózbekstan Respublikası puqaraları;
kesellik, baxıtsız hádiyse áqibetinde perzentlerinen ayırılǵan shaxslar.
On jasqa tolǵan balanı perzentlikke alıw ushın onıń razılıǵı talap etiledi.
Perzentlikke alıwda balanıń razılıǵı qáwenderlik hám amangerlik yamasa sud tárepinen perzentlikke alıw tuwrısındaǵı is kórip shıǵılıp atırǵanda anıqlanadı.
Eger bala perzentlikke alıwshılardıń shańaraǵında tárbiyalanıp atırǵan bolsa hám olardı óz ata-anası dep belgilese, perzentlikke alıw perzentlikke alınıp atırǵan balanıń razılıǵısız ámelge asırılıwı múmkin.
Eger bala er-hayaldıń hár ekewi tárepinen perzentlikke alınbay atırǵan bolsa, buǵan hayal (er) dıń razılıǵı talap etiledi.Eger er-hayal shańaraqqa tiyisli munasábetlerdi tamamlaǵan, bir jıldan artıq birge jasamay atırǵan bolsa hám er (hayal ) dıń turar jayı belgisiz bolsa, perzentlikke alıwda onıń razılıǵı talap etilmeydi.Balanı perzentlikke alıw ushın perzentlikke alınıp atırǵan balanıń ata-anasınıń razılıǵı talap etiledi.Sud tárepinen perzentlikke alıw tuwrısındaǵı sheshiwshi qarar shıǵarılǵanǵa shekem ata-ana balanıń perzentlikke alınıwına bergen razılıǵın qaytarıp alıwǵa haqılı.
Perzentlikke alıw tómendegi jaǵdaylarda:
ata-ananıń kimligi belgisiz bolsa;
ata-ana ata-analıq huqıqınan mahrum etilgen bolsa;
ata-ana qatnasıqqa uqıpsız, biydárek joǵalǵan dep tabılǵan yamasa qaytıs bolǵan dep tabılǵan bolsa ;
ata-ana bir jıldan artıq múddet dawamında balalar yamasa emlew mákemelerindegi balasınan úzirli sebeplersiz xabar almaǵan bolsa, ata-ananıń razılıǵısız ámelge asırıladı.
Suddıń perzentlikke alıw tuwrısındaǵı sheshiwshi qararı nızamlı kúshke kirgen kúnden baslap on kún ishinde puqaralıq halatları aktlerın jazıw uyımları perzentlikke alınıp atırǵannıń tuwılıwı dizimge alınǵan dápterge zárúr ózgertiwler kirgiziwi kerek.Perzentlikke alıwshılar balanıń tuwılıwı jazılǵan dápterge, eger bul haqqında sheshiwshi qararında kórsetilgen bolsa, onıń ata-anası dep jazılıwı kerek.
Perzentlikke alıw eger perzentlikke alıwshılar :
óz moyınlarına júkletilgen minnetlemelerdi orınlawdan bas tartqan yamasa olardı lazım dárejede orınlamay atırǵan bolsa;
ata-analıq huqıqın nemquraylıq penen paydalansa;
perzentlikke alınıwshılarǵa qarata miyrimsizlik penen qatnasıqta bolsa;
turaqlı máskúnemlikke yamasa náshiybentlikke berilgen bolsa biykar etiliwi kerek.
Perzentlikke alınıwshınıń ádep-ikramlılıǵı perzentlikke alıwshılardıń abıroyı hám qádir-qımbatına zıyan jetkezip atırǵan, olardıń ómiri yamasa densawlıgına qáwip salıp atırǵan bolsa, perzentlikke alınıwshı erjetkeninen keyin perzentlikke alıw biykar etiliwine jol qoyıladı.Sud basqa tiykarlarǵa kóre de balanıń máplerinen kelip shıǵıp, onıń pikirin esapqa alǵan halda perzentlikke alıwdı bıykarlawǵa haqılı bolıp tabıladı.Perzentlikke alınıwshınıń ata-anası, prokuror, qáwenderlik hám amangerlik uyımları, erjetpegenler isleri boyınsha mekemeleraralıq komissiyalar, sonıń menen birge on altı jasqa tolǵan perzentlikke alınǵan bala perzentlikke alıwdı sud tártibinde bıykarlawdı talap etiw huqıqına iye.Perzentlikke alıwdı bıykarlawǵa tek sud tártibinde jol qoyıladı. Perzentlikke alıwdı bıykarlaw tuwrısındaǵı islerdi sheshiwde on jasqa tolǵan balanıń pikiri esapqa alınadı. Suddıń perzentlikke alıwdı bıykarlaw tuwrısındaǵı sheshiwshi qararı nızamlı kúshke kirgen kúnnen baslap sud úsh kún ishinde bul sheshiwshi qarardan kóshirmeni perzentlikke alınıp atırǵan balanıń tuwılǵanlıǵı dizimge alınǵan orındaǵı puqaralıq halatı aktlerin jazıw uyımlarına jiberiwi shárt. Perzentlikke alıw biykar etilgende perzentlikke alınǵan bala menen perzentlikke alıwshılardıń (perzentlikke alıwshılardıń aǵayınları ) óz-ara huqıq hám minnetlemeleri tamamlanıladı hám de bala menen onıń ata-anası (ata-ananıń aǵayınları ) ortasındaǵı huqıq hám minnetlemeler tiklenedi.Perzentlikke alıw biykar etilgende, bala sudtıń sheshiwshi qararı menen ata-anasına alıp beriledi.Balanıń ata-anası joq bolsa, sonıń menen birge balanı ata-anasına beriw onıń máplerine tuwrı kelmese, ol qáwenderlik hám amangerlik uyımları qaramaǵına beriledi.Suddıń sheshiwshi qararında perzentlikke alınıwshınıń famılıyası, atı hám áke atın saqlanıw –saqlanbaslıǵı kórsetiliwi kerek.On jasqa tolǵan balanıń familiyası, atı hám áke atı tek onıń razılıǵı menen ózgertiliwi múmkin.
Qońırat rayonı ádillik bólimi 1-sanlı
PHAJ bólimi 1-dárejeli inspektorı E.F.Allamuratova