Янгиликлар
17
Intellektuallıq múlkke bolǵan huqıqtıń júzege keliwi.
Aldı menen intellektuallıq múlk degenimiz ne ekenligi haqqında toqtalıp ótsek. Intellektuallıq múlk degenimiz insannıń aqlıy iskerligi nátiyjesinde jaratılǵan ónimler. Intellektuallıq múlk obyektleri eki taypaǵa bólinedi. Birinshisi bul sanaat múlki obyektleri, ekinshisi avtorlıq huqıqı obyektleri bolıp esaplanadı.
Birinshi taypadaǵı sanaat múlki obyektlerine oylap tabılıwlar, paydalı modeller, sanaat úlgileri, tovar belgileri kiredi.
Bul sanaat múlki obyektlerine bolǵan huqıq qalay júzege keledi hám qalay qorǵaladı degen sorawǵa keletuǵın bolsaq, bul obyektler jaratılǵan waqıttan baslap olardıń avtorlarında intellektuallıq múlkke bolǵan huqıq júzege keledi. Biraq bul obyektler huqıqıy tárepten qorǵalıwı ushın tiyisliligi boyınsha patent yamasa guwalıq alınıwı tiyis boladı. Anıqraq aytatuǵın bolsaq oylap tabılıwlar, paydalı modeller, sanaat úlgileri obyektlerine patent alıw, al tovar belgileri bolsa guwalıq alıw arqalı qorǵaladı. Tiyisliligi boyınsha patent hám guwalıq Ózbekstan Respublikası Ádillik ministrligi tárepinen beriledi.
Oylap tabılıwǵa bolǵan patent 20 jıl múddetke beriledi, bul múddet kóbi menen 5 jılǵa uzaytılıwı múmkin.
Paydalı modelge bolǵan patent 5 jıl múddetke beriledi, bul múddet kóbi menen 3 jılǵa uzaytılıwı múmkin.
Sanaat úlgisine bolǵan patent 10 jıl múddetke beriledi, bul múddet kóbi menen 5 jılǵa uzaytılıwı múmkin.
Al tovar belgisine bolsa guwalıq beriledi hámde bul guwalıq 10 jıl múddette ámel etedi. Guwalıq huqıq iyesiniń qálewi menen hár 10 jıldan jáne sonsha múddetke sozdırılıwı múmkin. Sanaat múlki obyektlerine tiyisliligi boyınsha patent yamasa guwalıq alınbaǵan jaǵdayda huqıqıy tárepten qorǵalmaydı.
Ekinshi taypadaǵı yaǵnıy avtorlıq huqıqı obyektleri:
Bul avtorlıq huqıqı obyektlerine bolǵan huqıq qalay júzege keledi hám qalay qorǵaladı degen sorawǵa keletuǵın bolsaq, bul obyektler jaratılǵan waqıttan baslap olardıń avtorlarında intellektuallıq múlkke bolǵan huqıq júzege keledi. Bular avtordıń múlkiy huqıqları hám shaxsıy múlkiy bolmaǵan huqıqları bolıp bólinedi. Múlkiy huqıqlar bul avtordıń óziniń dóretpesinen hár qanday tárizde hám hár qanday usılda paydalanıwǵa bolǵan huqıqı, al onıń shaxsıy múlkiy bolmaǵan huqıqları bolsa avtordıń óziniń jaratqan dóretpesiniń avtorı dep atılıwı hám óz abıroyın qorǵawǵa bolǵan huqıq bolıp esaplanadı. Yaǵnıy avtor óziniń dóretpege bolǵan múlkiy huqıqların basqa shaxsqa ótkizip bergen jaǵdaydada sol dóretpeniń avtorı bolıp qalaberedi. Avtordıń múlkiy huqıqları avtordıń pútkil ómiri dawamında hámde onıń óliminen keyin 70 jıl dawamında qorǵaladı. Avtordıń óliminen keyin onıń múlkiy huqıqları miyras tiykarında onıń jaqın adamlarına ótedi. Al onıń shaxsıy múlkiy bolmaǵan huqıqları múddetsiz qorǵaladı. Bul obyektlerdiń qorǵalıwı ushın hesh qanday hujjet rásmiylestiriw talap etilmeydi. Yaǵnıy avtor tárepinen dóretpeniń jaratılıw faktı bolsa jeterli esaplanadı.
Qaraqalpaqstan Resbublikası Ádillik ministrliginiń
Intellektual múlk huqiqlarin qorǵaw bólimi
bas máslahatshısı N.Esnazarov