Янгиликлар
26
ADAM SAWDASINA QARSI GÚRESTIŃ XALIQ ARALIQ HÁM MILLIY HUQIQIY TIYKARLARI
ADAM SAWDASINA QARSI GÚRESTIŃ XALIQ ARALIQ HÁM MILLIY HUQIQIY TIYKARLARI
Adam sawdası XX1 asirde terrorizm, narkotrafik sıyaqlı global mashqalaǵa aylanıp, dúnya boylap keń tarqalǵan jınayatlardan birine aylanıp barmaqta. Sol sebepli bul jınayat milliy nızamshılıq sheńberinen álleqashan shetke shıǵıp xalıq aralıq huqıqtıń aktual máseleleri qatarınan orın almaqta.
Atap ótiw lazım, búgingi kúnde dúnyada insanlardı kemsitiw, olardıń huqıqların tán almaslıq, adam sawdası sıyaqlı jınayatlar kóbeyip baratırǵanlıǵı bárshemizdi táshwishke salıp qoyıp atır.
Insan huqıqların jerge urıwshı háreketler, sonday-aq puqaralardı májburiy miynetke tartıw xalıq aralıq jámiyetshilik tárepinen unamsız jumıslar qatarında tán alıp, olardı qadaǵan etiwge tiyisli bir qansha ilajlar ámelge asırılıp kelinbekte. Buǵan baylanıslı xalıq aralıq birge islesiwdiń kórinisi retinde bir qatar xalıq aralıq hújjetler qabıllandı. Bilar qatarında tómendegi eń abıraylı hám universal xalıq aralıq hújjetlerdi keltiriw lazım:
1. Insan huqıqları ulıwma dúnyalıq deklaratsiyası.
2. Puqaralıq hám sıyasıy huqıqlar haqqındaǵı xalıq aralıq pakt.
3. Ekonomikalıq, social hám mádeniy huqıqlar haqqındaǵı xalıq aralıq pakt.
4. Puqaralıq hám sıyasıy huqıqlar haqqındaǵı xalıq aralıq paktqa fakultativ
banaylama.
Universal xalıq aralıq hújjetler qatarına otızǵa jaqın hújjet kirip, joqarıda keltirilgen dizimdegi hújjetler olardıń eń aktualları esaplanadı.
Olardı universal dep atalıwı sebebi, olarda barlıq máseleler óziniń tolıq dárejedegi juwabın hám de sheshimin tapqan bolıp, hár bir hújjet uzaq dawam etken xalıq aralıq talqılawdan keyin qabıl etilgeni, hár biri ózinde dúnyalıq tájiriybesin sáwlelendirgeni ushın hám nátiyjede hár biri turaqlı húkim súrip kelgeni ushın abıraylı bolıp tabıladı.
Adam sawdasınıń rásmiy tariypi bul tarawǵa tiyisli xalıq aralıq huqıqıy hújjetlerde názerde tutılǵan.
1948 jıl 10 dekabrde qabıl etilgen Insan huqıqları ulıwma dúnyalıq Deklaratsiyasında, sonıń menen birge, basqa bir qatar xalıq aralıq huqıqıy hújjetlerde hám de mámleketimizdıń milliy nızamshılıq normalarında barlıq insanlar óz qádir-qımbatı hám huqıqlarında erkin hám teń bolıp tuwıladı, dep bekkemlengen.
Sonıń menen birge, adam sawdasına qarsı gúres boyınsha qabıl etilgen tómendegi xalıq aralıq hújjetlerdi sanap ótiw múmkin:
• BMSH Bas Assambleyası tárepinen 1950 jıl 21 martında qabıl etilgen «Adam sawdası hám jezókesheliktiń úshinshi shaxslar tárepinen isletiliwine qarsı gúres haqqında»ǵı Konventsiya (Ózbekstan Respublikası usı xalıq aralıq hújjetke 2003-jıl 12-dekabrde qosılǵan. 2003-jılda Ózbekstan joqarıda belgilengen BMSHnıń 1949-jılǵı Konventsiyasına qosıldı, 2008-jılda bolsa BMSHnıń transmilliy uyımlasqan jınayatshılıqqa qarsı Konventsiyasın toltırıwshı Adam sawdası, ásirese hayallar hám balalar sawdasınıń aldın alıw, saplastırıw hám onıń ushın juwapkerlik haqqındaǵı Banaylamanı tastıyıqlap, xalıqtı eskertiw, jábirleniwshilerdi qorǵaw hám huqıq qorǵaw uyımları iskerligi natiyjeliligin asırıwǵa qaratılǵan dástúrlerdi ámelge asırıw hám olardı qollap-quwatlaw arqalı adam sawdasınıń aldın alıw hám saplastırıw minnetlemesin aldı);
• BMSH Bas Assambleyası tárepinen 2000-jıl 15-noyabrdegi 55/25-sanlı rezolyutsiyasi menen qabıl etilgen «Transmilliy uyımlasqan jınayatshılıqqa qarsı gúres haqqında»ǵı Konventsiyaǵa qosımsha adam sawdası, ásirese, hayallar hám balalar sawdası haqqında eskertiw hám shek qoyıw hám de bunday jınayatlar ushın jazalaw haqqındaǵı banaylama (2001-jıl 28-iyunda Ózbekstan ratifikatsiya etken).
• BMSH Bas Assambleyası tárepinen 2000-jıl 20-maydaǵı “Bala huqıqları haqqındaǵı konventsiyaǵa tiyisli, balalar sawdası, balalar jezóksheligi hám balalar pornografiyasına tiyisli Fakultativ banaylama” (Ózbekstan Respublikası 11.12.2008-jıl. №ÓRN-188-sanlı Nızamı menen qosılǵan)
• XMSH tárepinen 1957-jıl 25-iyundaǵı qabıl etken “Májburiy miynetti toqtatıw haqqındaǵı” 105-konventsiyası. (Ózbekstan Respublikası Oliy Majlisiniń 30.08.1997-jıl. №498-I-sanlı Qararı menen ratifikatsiya qılǵan)
• XMSH tárepinen 1999-jıl 17-iyundaǵı qabıl etken “Balalar miynetiniń awır kórinislerin qadaǵan etiw hám joq etiwge tiyisli asıǵıs sharaları haqqındaǵı” 182-konventsiyası. (Ózbekstan Respublikası 08.04.2008-jıl. №ÓRN-144-sanlı Nızamı menen ratifikatsiya etken)
Adam sawdasına qarsı gúres boyınsha milliy nızamshılıǵımızdaǵı tómendegi huqıqıy hújjetlerdi kórsetiw múmkin:
• Ózbekstan Respublikası Jınayat kodeksiniń statyaları (135-statya «Adam sawdası», 137-statya «Adam urlaw», 138-statya «Zorlıq isletip ǵayrınızamlı túrde azatlıqtan ayırıw»); Ózbekstan Respublikasınıń 2020-jıl 17-avgusttaǵı ÓRN-633-sanlı nızamı menen jańa redakciyada qabıl etilgen «Adam sawdasına qarsı gúresiw haqqında»ǵı nızam;
Usı normativlik-huqıqıy hújjette bekkemlenip qoyılǵanınday, adam sawdasına qarsı gúresiw boyınsha iskerlikti ámelge asırıwshı mámleketlik uyımları, atap aytqanda, Ózbekstan Respublikasınıń Ishki isler ministrligi, Bas prokuratusrası, Mámleketlik qawipsizlik xızmeti, Bántlik hám miynet múnásibetleri ministrligi, Sırtqı isler ministrligi, Ózbekstan Respublikasınıń diplomatiyalıq wákilxanaları hám konsullıq mákemeleri, Den sawlıqtı saqlaw ministrligi tárepinen muwapıqlastırılıp barıladı.
• Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetiniń 2008-jıl 5-noyabrdegi “Adam sawdası jábirlerniwshilerine járdem beriw boyınsha Respublika reabilitatsiya orayın shólkemlestiriw haqqında”ǵı Qararı. Usı qarar tiykarında Ózbekstan Respublikası Miynet hám xalıqtı sociallıq qorǵaw ministrligi janında Adam sawdası jábirleniwshilerine járdem beriw hám olardı qorǵaw boyınsha 30 orınǵa mólsherlengen Respublika reabilitatsiya orayı dúzildi.
• Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2019-jıl 30-iyuldaǵı “Adam sawdasına hám májburiy miynetke qarsı gúresiw sistemasın jáne de jetilistiriwge tiyisli qosımsha ilajlar haqqında”ǵı PP-5775-sanlı Pármanı. Bul párman menen “Adam sawdasına hám májburiy miynetke qarsı gúresiw milliy komissiyası” shólkemlestirilip, quramı tastıyıqlandı.
Adam sawdası joqarıda atap ótilgen xalıq aralıq hám milliy huqıqıy normalar (insannıń erkinligi, teńligi, jeke qol qatılmaslıǵı)ǵa zıyan jetkeredi.
Juwmaq retinde sonı aytıp ótiw lazım, búgingi kúnde adam sawdasına qarsı gúresiw hám bunday unamsız waqıyalardıń aldın alıw globallıq áhmiyetke iye. Bul óz ornında barlıq mámleketlerdiń óz-ara sherikligine mútajlik tuwdırıp, buǵan baylanıslı mámleketler aralıq hám xalıq aralıq shólkemler sheńberinde óz-ara bekkem sheriklik ornatıw hám de kúshlerdi birlestiriw lazımlıǵın kórsetpekte. Buǵan baylanıslı adam sawdasına qarsı gúrestiń xalıq aralıq hám milliy nızamshılıq normalarında nızamlı tártipke salınıwı shaxstıń huqıq hám erkinliklerin qorǵawdıń nátiyjeli quralı esaplanadı.
Shomanay rayonı ádillik bólimi baslıǵı E.Kannazarov