Янгиликлар
15
Ózbekstan Respublikası Konstituciyasında sud hákimiyati
Ózbekstan Respublikası Konstituciyasınıń mámleketimiz hám jámiyetimizdiń rawajlanıwı, sonday-aq insan huqıq hám erkinliklerin támiyinlewdegi áhmiyeti teńsiz. Konstituciyada bekkemlenip qoyılǵan insan huqıqları hám erkinliklerin támiyinlewde, jámiyette nızamlılıq hám sud hákimiyatınıń anıq ǵárezsizligin támiyinlewde bólek orın tutadı.Ózbekstan Respublikası Konstituciyasınıń 122-statyasında sudyalar ǵárezsiz ekenligi, tek nızamǵa boysınıwı, sudyalardıń ádil sudlawdı ámelge asırıw boyınsha iskerligine aralasıwǵa jol qoyılmawı hám bunday aralasıw nızamǵa muwapıq juwapkerlikke sebep bolıwı sıyaqlı áhmiyetli normalar bekkemlenip qoyılǵan.
Sonıda aytıp ótiw kerek, sudyalardıń ǵárezsiz hám tek nızamǵa boysınǵan halda jumıs júrgiziwiniń Konstituciya dárejesinde kepillikleniwiniń tiykarǵı sebeplerinen biri - sud hákimiyatına basqa hesh bir organ kepilligine tiyisli bolmaǵan huqıq - ádil sudlawdı ámelge asırıw huqıqı berilgenligi menen anıqlama beriledi. Sonday-aq, mámleketimiz turmısında, puqaralarımızdıń huqıq hám erkinliklerin tolıq támiyinleniwine erisiwde ádil sudlawdıń áhimiyeti júdá úlken bolıp tabıladı. Ádil sudlaw jámiyet turmısında, jámiyet aǵzalarınıń huqıqıy mádeniyatın hám huqıqıy sanasın kóteriwde, insanlardı nızamlarǵa húrmet ruwxında tárbiyalawda úlken áhmiyetke iye. Atap aytqanda, Rim filosofları “Pereat mundus et fiat justicia”, yaǵnıy “meyli dúnya nabıt bolsın, bıraq ádil sudlaw qarar tapsın” dep aytıp ótkeni biykarǵa emes. Rim filosoflarınıń usı eski uranların bir qarawda bórtırıp aytılǵan gápten ibarat bolsa da, biraq olar ádil sudlawǵa oǵada joqarı baha bergen.
Ǵárezsizliktiń dáslepki jıllarında Konstituciyada názerde tutılǵan sudyalardıń ǵárezsizligi hám tek nızamǵa boysınıwı principin ámelge asırıwǵa qaratılǵan bir qatar nızamlarımız qabıllandı. 1994-jılda qabıl etilgen Jınayat kodeksi, Jınayat-processual kodeksi hám de 1997-jılda qabıl etilgen Puqaralıq-processual hám Xojalıq-processual kodekslerin, “Sud haqqında”ǵı nızam, Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń bir qatar párman, qararları hám húkimet qararların keltiriw múmkin.Ózbekstan Respublikası Prezidenti Sh. M. Mirziyayev tárepinen 2016-jıldıń 21-oktyabrinde járiyalanǵan PF-4850-sanlı “Sud-huqıq sistemasın jáne de reformalaw, puqaralardıń huqıq hám erkinliklerin isenimli qorǵaw kepilliklerin kúsheytiw ilajları haqqında”ǵı Pármanı sudyalardıń ǵárezsizligi hám tek nızamǵa boysınıwına tiyisli konstituciyalıq normanıń ámelge asıwına imkániyat jarattı.
Sud ǵárezsizligi hám tek nızamǵa boysınıwın támiyinlewde Háreketler strategiyasında belgilengenindey, sudya lawazımında bolıwdıń dáslepki márte bes jıllıq, keyin on jıllıq múddetin hám keyin múddetsiz dáwirdiń belgileniwi zárúrli áhimiyetke iye boladı. Sebebi sudya lawazımında bolıwdıń bul tártibi sudyalardıń moynına júkletilgen wazıypanı úlgili hám hújdan menen orınlawdı talap etiwi menen bir qatarda lawazımına keyingi múddetke qayta saylanıwı yamasa tayınlanıwı, óz wazıypaların úlgili ótew, keyinirek on jılǵa hám hátte múddetsiz dáwirge saylanıwı yamasa tayınlanıwı ushın xoshametlendiretuǵın qaǵıyda esaplanadı.
Sudya lawazımında bolıwdıń eń joqarı jasın, yaǵnıy rayon hám wálayat sudı sudya lawazımların 65 jasqa shekem, Konstituciyalıq hám Joqarı sud sudyaları lawazımların - 70 jasqa shekem belgilew sudyalardıń ǵárezsizligine kepillik beriw menen bir qatarda mámleketimizde professional sudyalar korpusın qáliplestiriwge, sud sistemasın bilimli, joqarı mamanlı, ádil sudlaw salasında úlken tájireybege iye bolǵan, ǵárezsiz pikir júritetuǵın, hadal hám kemshiliksiz abıroy-itibarlı sudyalar menen toltırıwǵa, olardıń joqarı tájireybelerinen keń paydalanıwǵa hám de turaqlı sudyalar mektebiniń jaratılıwına túrtki boladı. Qalaberdi, sud hákimiyatınıń basqa húkimet shólkemleri tásirinen jıraq bolıwına xızmet etedi.
“Háreketler strategiyası”ndaǵı sud hákimiyatınıń anıq ǵárezsizligin támiyinlewge qaratılǵan náwbettegi áhimiyetli ilajlardan biri - sudyalar jámiyetshiliginiń organı retinde Sudyalar Joqarǵı Keńesin shólkemlestiriw, keńes quramınıń keminde yarımın sudyalar esabınan qáliplestiriw hám oǵan sud hákimiyatınıń ǵárezsizligin támiyinlewge tiyisli bir qatar kepillikler beriliwi názerde tutılǵanı bolıp tabıladı. “Ózbekstan Respublikası Sudyalar Joqarǵı Keńesi haqqında” ǵı nızamda bul strukturanıń iskerligine tiyisli máseleler tolıq óz kórinisin taptı. Konstituciyanıń 111-statyasına kóre, Ózbekstan Respublikası Sudyalar Joqarǵı Keńesi sudyalar jámiyetshiliginiń organı bolıp, ol Ózbekstan Respublikasında sud hákimiyatınıń ǵárezsizligi konstituciyalıq principine ámel etiliwin támiyinlewge kómeklesiwi óz kórinisin taptı.
Juwmaqlap aytqanda, jámiyette sud shólkemleriniń orının asırıw, sudyalardıń anıq ǵárezsizligin hám tek nızamlarǵa tıykarlanıp jumıs júrgiziwin támiyinlew mámleketimiz Konstituciyası hám sol tiykarda qabıl etilip atırǵan nızamlar úlken áhmiyetke iye boladı. Sonday-aq, sud hákimiyatınıń anıq ǵárezsizligin támiyinlew huqıqıy demokratiyalıq mámleket hám kúshli puqaralıq jámiyetin qurıwdaǵı zárúrli shártlerden biri bolıp tabıladı.
Xojeli rayonı Yuridikalıq xızmet kórsetiw
orayı bas yuriskonsultı S.Aytmuratov