Янгиликлар
21
Adam sawdası – ásir mashqalası
XXI ásirdiń globallıq mashqalalarınan biri – bul adam sawdası illetiniń háwij alıp baratırǵanlıǵı. Bul illet penen gúresiwde tek ǵana mámleket shólkemleri emes, al mamleketlik emes kommerciyalıq emes shólkemleri hám de xalıqaralıq shólkemler de mánzilli islerdi ámelge asırmaqta.2010-jıl 30-iyulda BMSH Bas Assambleyası 64/293-rezolyuciyası menen Adam sawdasına qarsı gúresiw boyınsha BMSHnıń Globallıq háreket dástúri qabıl etilgen bolıp, mine usı háreketler dástúrinde usınday jınayattıń aldın alıw, jábirleniwshilerdiń qorǵalıwı, jınayatshılardı baqlaw hám barlıq baǵdarlarda sheriklikti bekkemlew boyınsha is-ilajlar kózde tutılǵan.Sonday-aq, 2013-jıl 30-iyul kúni BMSH tárepinen Dúnya júzlik adam sawdasına qarsı gúresiw kúni dep belgilengen.
Adam sawdasınıń qurbanına aylanıp atırǵan shaxslardıń iseniwsheńligi, óziniń jaqınlarınıń táǵdirine hám keleshegine biypárwalıǵı, yaǵnıy eń joqarı qádiriyat esaplanatuǵın erkin ómir túsinigine qarata jeńil hám nemquraylıq penen qarawları aqibetinde mine usınday adam sawdasın ámelge asırıwshı jinayatshılardıń tuzaǵına, anıqlap aytqanda olardıń ańsat jol menen dáramat deregine aylanıp qalmaqta.
Insániyat tariyxında adam sawdasına qarsı gúresiw XIX ásirdiń aqırı hám XX ásirdiń baslarında hayal-qızlardıń Evropadan Amerikaǵa hám arqa Afrika materiklerinde keń kólemli migraciyası hám de hayallardı Evropaǵa alıp barıp satıw hádiyseleri baqlanǵan. Bul hádiyselerge shek qoyıw maqsetinde Parijda 1902-jıl hám 1910-jıllarda eki konferenciya ótkerilip, “Aq qullar sawdasına qarsı gúresiw” atlı dúnyajúzlik Konvenciyası qabıl etilgen.Keyinirek bul Konvenciya “Hayallar hám balalar sawdasın joq etiw” atlı dúnyajúzlik Konvenciyası menen tolıqtırılǵan. Adam sawdasına qarsı gúresiwdiń keyingi tarıyxıy processleri áste-aqırın rawajlanıp, 1948-jılda "Insan huqıqları" dúnyajúzlik Deklaraciyası qabıl etilgen.
Búgingi kúnde kóplegen xalıqaralıq hújjetlerde názerde tutılǵan normalar milliy nızamshılıǵımızǵa implementaciyalanǵan. Sırt el mamleketleri menen birlesken jınayatshılıqqa, solar qatarınan adam sawdasına qarsı gúresiw boyınsha otızdan artıq eki tárepleme shártnama hám pitimler imzalanǵan.2008-jıl 17-aprel kúni bolsa “Adam sawdasına qarsı gúresiw haqqında”ǵı Nızam qabıl etilgen bolıp, usı Nızamdı jáne de jetilistiriw hám házirgi zaman talaplarına sáykeslendiriw maqsetinde oǵan ózgeris hám qosımshalar kiritilip, onıń jańa redakciyası 2020-jıl 17-avgustta qabıl etildi. Biraq bunıń ozi jeterli degeni emes, sol sebepli Ózbekstanda adam sawdası, solardan onıń transmilliy kórinislerine qarsı qatań ilajlar qabıl etilmekte.Nızamǵa muwapıq, adam sawdası hám májbúriy miynetke qarsı gúresiw – adam sawdasınıń aldın alıw, onı anıqlaw hám de shek qoyıw, onıń aqibetlerin minimallastırıw, adam sawdasınan jábir kórgenlerge járdem korsetiw boyınsha iskerlikti óz ishine aladı.
Sonday-aq, nızamǵa muwapıq respublikamızda adam sawdası hám májbúriy miynetke qarsı gúresiw boyınsha mákemeler aralıq komissiya shólkemlestirilip, usı komissiyanıń wazıypalarınan biri bul mámleketlik organların adam sawdası hám májbúriy miynetke qarsı gúresiw salasındaǵı iskerlikti birlestiriw esaplanadı.
Nızamdı jańa redakciyada islep shıǵıw zárúriyatı búgingi kúnde adam sawdasınan jábir kórgenlerdi qorǵaw hám olarǵa járdem beriw máselerine tiyisli anıq qaǵıydalar tártipke salınbaǵanlıǵı hám de er jetpegenlerdiń sawdasına qarsı gúresiwdiń ózine say qásiyetleri, sol qatarınan identifikaciyalaw, járdem beriw hám qorǵawdıń huqıqıy statusı anıq belgilep berilgen.
Bas Qorǵanımız bolǵan Konstituciyanıń II bap 13-statyasında “O‘zbekstan Respublikasında demokratiya ulıwma insanıy principlerge tiykarlanadı, olarǵa kóre insan, onıń ómiri, erkinligi, qádir-qımbatı hám basqa da qol qatılmaslıq huqıqları joqarı qádiriyat esaplanadı.Sonıń menen birge demokratiyalıq huqıq hám erkinlikler Konstituciya hám Nızamlar menen qorǵaladı dep belgilengen.
Bizge belgili, házirgi kúnde respublikamızda bir qansha mámleketlik emes kommerciyalıq emes shólkemleri iskerlik kórsetse, olardıń kópshiligi adam sawdasına qarsı gúresiw salasında jumıs alıp barmaqta.
Alıp barılıp atırǵan bunday isler negizinde ósip baratırǵan keleshek áwladtıń watanǵa bolǵan muxabbatı, ilm hám aǵartıwshılıqqa qızıǵıwı menen bir qatarda, ásir mashqalashına aylanǵan jınayatlarǵa qarsı immunitetti qáliplestiriw bolıp tabıladı.
Xojeli rayonı yuridikalıq xizmet
kórsetiw orayı bas yuriskonsultı U.Yerejepova