Янгиликлар
24
Aldı-sattı shártnamasın dúziwde nelerge áhmiyet beriwimiz kerek?
Tovar jetkerip beriw shártnaması aldı-sattı shártnamasınıń bir túri esaplanadı. Ol isbilermenlik tarawında shártnamalardıń eń keń tarqalǵan formalarınan biri bolıp, isbilermenlerdiń xojalıq iskerliginde derlik pútkil tovar aylanbasın qamtıp aladı.Bul shártnamanı dúziw kárxanalar ushın da, jeke tártiptegi isbilermenler ushın da, mámleketlik shólkem hám mákemeler ushın da qolaylı, sebebi ol tovarlardı islep shıǵarıwshılar menen realizaciya qılıwshılar ortasındaǵı qatnasıqlardı huqıqıy tárepten tártipke saladı.Tárepler shártnamanı anıq, ráwshan hám kóp mánide qollanılmaytuǵın sózlerden paydalanǵan halda toltırıwı, keleshekte tartıslar kelip shıǵıwınıń aldın aladı.
Aldı-sattı shártnaması puqaralıq huqıqınıń tiykarǵı institutlarınan biri esaplanadı.Endilikte aldı-sattı shártnamasınıń teması múlkshiliktiń túrli formasına tiyisli bolǵan mal-múlkten, zatlardan (máselen, islep shıǵarıw quralları, kosher hám kóshpes mal-múlkler, tutınıw qásiyetine iye bolǵan hám bolmaǵan zatlar) hámde onı dúziwde qatnasıwshı tárepler, yaǵnıy puqaralardan da, yuridikalıq shaxslardan da ibarat bolıwı múmkin.
Puqaralıq kodeksiniń 386-statyasına kóre, aldı-sattı shártnaması boyınsha bir tárep (satıwshı) tovardı basqa tárep (satıp alıwshıǵa) múlk qılıp tapsırıw minnetlemesin, satıp alıwshı bolsa, bul tovardı qabıl qılıw hám onıń ushın belgilengen pul summasın tólew minnetlemesin aladı.
Aldı-sattı shártnaması boyınsha tovarǵa bolǵan iyelik huqıqı ózgermey qalıwı da múmkin.Satıwshı hám satıp alıwshı jeke múlk huqıqınıń yáki túrli formadaǵı, yaǵnıy jeke hám ǵalabalıq múlk huqıqınıń subektlerinen bolsa, satılǵan tovarǵa qarata iyelik huqıqı ózgeredi, ol satıwshıdan satıp alıwshınıń ıqtıyarına ótedi.Eger satıwshı da, satıp alıwshı da múlkke iyelik qılıw huqıqına iye bolmasa hám óz iskerligin ózine biriktirip qoyılǵan ǵalabalıq mámleket múlki tiykarında ámelge asırsa, aldı-sattı shártnaması boyınsha satılǵan tovarǵa qarata xojalıq júrgiziw hám operativ basqarıw huqıqına iye boladı.
Aldı-sattı shártnaması ǵárezsiz shártnama sıpatında ayırım kategoriyadaǵı túrles (usaqlap alıp-satıw, ónim, tovarlar jetkerip beriw haqqındaǵı mámleketlik kontraktı, energiya támiynatı, kóshpes múlkti, kárxananı satıw) shártnamalardan quraladı.Túrles shártnamalar óziniń ekonomikalıq mazmunınan kóre, aldı-sattı shártnamasınan ibarat.
Aldı-sattı shártnaması dúzilgende onıń tárepleri ortasında belgili huqıq hám minnetlemeler payda boladı.Olardı orınlamaw jaman áqıbetlerge alıp keliwi múmkin.Bunday aqıbetlerdiń júz bermewi, eń áweli, satıwshınıń óz minnetlemelerin lazım dárejede orınlawǵa baylanıslı.Sonday eken, satıwshı shártnama boyınsha kelisilgen tovardı satıp alıwshıǵar óz waqtında hám kemshiliklersiz tapsırıwı maqsetke muwapıq.
Sonday-aq, shártnamalarda “Fors-major”ǵa óz aldına orın beriledi.Fors-major keń mánide jeńip bolmaytuǵın kúshti sáwlelendiriwde isletiletuǵın túsinik esaplanadı. Puqaralıq huqıqında shártnama talaplarınıń orınlanbawına alıp keletuǵın ayrıqsha jaǵdayda hám bolıwı anıq hallardıń júzege keliwi fors-major halatı delinedi.Fors-major nátiyjesinde, shártnamaǵa qol qoyǵan táreplerden biri ózi qálemegen hám bilmegen halda ekinshi tárepke zıyan jetkeredi.
Nızamshılıqta hám shártnama tájiriybesinde aldın alıp bolmaytuǵın kúshler, máselen tábiyiy apatlar (jer silkiniwi, suw tasıwı) yáki insaniyattıń zamanagóy bilimi, aldınnan seziw hám aldın alıwda ázzilik qılǵan basqa túrdegi hallarda óz kórinisin tabadı.Puqaralıq huqıqı sistemasınıń hámmesinde saplastırıp bolmaytuǵın kúshler processi, juwapkershilikten azat etiwshi hallar esaplanadı.Yuridikalıq jaqtan fors-majorǵa narazılıq mitingleri, urıslar, revolyuciyalar hám sol sıyaqlılar kiredi. Biraq, sawda táwekelshiligi, máselen, bazardıń qolaysız konyukturası, bahalar ózgerisleri menen baylanıslı qıyınshılıqlar fors-major halatlar sıpatında tán alınbaydı.
Qanlıkól rayonı Yuridikalıq xızmet
kórsetiw orayı bas yuriskonsultı A.Seydabullaev