Янгиликлар
15
Hákimshilik tártip-qaǵıydalar. Nelerdi biliw kerek?
Hákimshilik tártip-qaǵıydalar. Nelerdi biliw kerek?
Bugingi kúnde Ózbekstan Respublikası demokratiyalıq mámleket qáliplestirer eken, hár bir istiń nızamı hám tártip-qaǵıydası bolıwı kerek. Sol mánide orınlaw hákimiyatınıń puqaralar menen qatnasıq múnásibeti de málim bir qaǵıydalar tiykarında ámelge asırıladı. Sonlıqtan, bul óz gezeginde pútkil dúnya júzinde qollanılatuǵın hám mámleket xızmetiniń xalıq ushın paydalı hám qolaylıǵın tamiynleytuǵın principlerden biri bolıp tabıladı.
Sol tiykarda, Fizikalıq hám yuridikalıq shaxslar menen hár kúni qatnasıqta bolatuǵın mámleket xızmetshileri jaqsı bilip alıwı zárúr bolǵan tiykarǵı Nızamlardan biri 2018-jıl 8-yanvar kúni qabıl etilgen «Xákimshilik tártip-qaǵıydalar haqqında»ǵı Nızam bolıp esaplanadı.
Bul normativ hújjet keyingi jıllarda ámelge asırılıp atırǵan xalıq penen qatnasıq, xalıq mámleket uyımlarına emes, mámleket uyımları xalıqqa xızmet qılıwı kerek degen principler tiykarında islep shıǵılǵan bolıp, atqarıw hákimiyat uyımları iskerligin zamanagóy tárizde shólkemlestiriw, ishki qadaǵalaw mexanizimin kúsheytiw, mámleket basqarıwı tarawında rásmiylestiriwshilik hám basqada unamsız aqıbetlerge shek qoyıw, tez hám tiykarlı qararlar qabıl etiw jolı menen mámleket xızmetlerin kórsetiw nátiyjesin asırıw, fizikalıq hám yuridikalıq shaxslardıń huqıq hám nızamlı máplerin ámelge asırıwdıń zamanagóy mexanizmlerin jaratıwdı názerde tutadı.
Bul Nızamnıń tiykarǵı wazıypaları hákimshilik uyımlar menen qatnasıqlarda nızam ústinligin, fizikalıq hám yuridikalıq shaxslardıń huqıqları hám nızamlı máplerin támiynlew menen bir qatarda mámleket uyımlarınıń ishki qatnasıqların emes, balkim tek mápdar shaxs hám hákimshilik uyımlar ortasındaǵı hákimshilik-huqıqıy qatnasıqlardı hákimshilik tártip-qaǵıydaları tiykarında tártipke saladı.
Hákimshilik tártip-qaǵıydanıń ózi ne?
Hákimshilik tártip-qaǵıydalar-hákimshilik uyımlardıń hákimshilik-huqıqıy iskerligin tártipke salıwshı processual qaǵıydalar bolıp, hákimshilik uyımlardıń olarǵa xızmet boyınsha baǵındırılmaǵan mápdar shaxslar menen nızam normalarına muwapıq kelip shıǵatuǵın qatnasıqlarında mámleket basqarıwı wákilliklerin ámelge asırıw arqalı mápdar shaxslardıń huqıqları hám nızamlı máplerin tamiynlewge qaratılǵan, hákimshilik-huqıqıy iskerlikti tartipke salatuǵın processual qaǵıydalar bolıp esaplanadı. Bunda hákimshilik uyımlar degende, hákimshilik-huqıqıy iskerlik tarawında hákimshilik basqarıw wákilligi berilgen uyımlar, sol qatarınan mámleket basqarıw uyımları, jergilikli orınlaw hákimiyat uyımları, puqaralardıń ózin-ózi basqarıw uyımları, sonday-aq, usı iskerlikti ámelge asırıwǵa wákilligi bolǵan basqa shólkemler hám arnawlı dúzilgen komissiyalar túsiniledi.
Sonday-aq, Nızam hákimshilik uyımlardıń mápdar shaxslarǵa qarata hákimshilik-huqıqıy iskerligine sol qatarınan, licenziya, ruxsat beriw, dizimnen ótkeriw tártip-qaǵıydalarına, mámleket xızmetklerin kórsetiw menen baylanısla basqa tártir-qaǵıydalarǵa, sonday-aq, nızam hújjetlerine muwapıq basqa hákimshilik-huqıqıy iskerligine qarata qollanıladı. Sonlıqtanda da, bul Nızam fizikalıq ham yuridikalıq shaxslardıń kúndelikli turmısında dus keliwi múmkin bolǵan zárúr hújjetlerden biri bolıp tabıladı. Sonıń ushın Nızamdaǵı tiykarǵı principleri haqqında keńnen toqtalıp ótiw lazım. Nızamda hákimshilik tártip-qaǵıydalardıń tiykarǵı 13 principi belgilep berilgen bolıp, bular: nızamlılıq, proporcionallıq, isenimlilik, tıńlanıw imkániyatınıń engiziliwi, hákimshilik tártip-qaǵıydalardıń ashıqlıǵı, anıqlıǵı hám túsinikliligi, mápdar shaxslar huqıqlarınıń ústinligi, byurokratik rasmiylestiriwshilikke jol qoyılmaslıǵı, mazmun jaǵınan qamtıp alıw, hákimshilik is júritiwdiń «bir ayna» principi tiykarında ámelge asırılıwı, teń huqıqlılıq, isenimniń qorǵalıwı, hákimshilik ıqtıyarıylıqtıń nızamlılıǵı, tekseriw principleri bolıp tabıladı.
Demek bul jerde Nızam menen bir qatar jańa pincipler (proporcionallıq, byurokratik rásmiylestiriwshilikke jol qoyılmaslıq, mazmun qamrap alıw, tekseriw) hákimshilik ámeliyatqa engizilgenligin kóriwimiz múmkin.
Sonday-aq, Nızamnıń 2-statyasında hákimshilik tártip-qaǵıydalardı ámelge asırıwǵa tiyisli ol yaki bul qatnasıqlar arnawlı hákimshilik tártip-qaǵıydalardı belgilewshi nızam hújjetleri menen tártipke salınbaǵan hallarda usı Nızam normaları qollanıladı dep belgilep qoyılǵan.
Sonıń ushın bul Nızam tuwrıdan-tuwrı fizikalıq hám yuridikalıq shaxslardıń huqıqları hám nızamlı máplerin támiynlewge qaratılar eken, hár bir mámleket uyımı xızmetkeri onıń mazmun mánisin tolıq ańlap jetiwi lazım.
Taxtakópir rayonı ádillik
bólimi bas másláhatshisi B.Qaypbergen