Янгиликлар
08
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 297-sonli Qarori haqqida
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 297-sonli Qarorida Nizom tasdiqlangan bo'lib, mazkur Nizom bilan jismoniy shaxslar – O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari, shuningdek to‘liq bo‘lmagan ish kunida ishlaydigan chet el fuqarolari va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarning mehnat munosabatlarini hamda ular mehnat shartnomasiga muvofiq kasb va lavozimni birlashtirganda mehnat munosabatlarini tartibga solish tartibini belgilaydi.Nizomga muvofiq, kasblar va lavozimlarni birlashtirish xodimning mehnat shartnomasida nazarda tutilgan asosiy ishi bilan bir qatorda boshqa kasb va lavozim bo‘yicha qo‘shimcha ishlarni bajarishi hamda vaqtinchalik mehnat majburiyatlarini bajarishi deb tan olinadi ba ichki tartib-qoidalar bilan belgilanadigan asosiy ish joyidan ozod qilinmagan holda va har doim bir xil ish beruvchi bilan birga bo'lmagan xodim.
Nizom fuqarolarning ayrim toifalariga to'liq bo'lmagan ish kunida ishlashni taqiqlashni o'z ichiga oladi. Jumladan, Nizomning 4-bandiga binoan, asosiysi bilan bir qatorda, boshqa haq to'lanadigan faoliyatni amalga oshirish mumkin emas:18 yoshga to'lmagan shaxslar;mehnat sharoitlari noqulay bo'lgan ishlarda, agar shaxsning asosiy ishi xuddi shu shartlar bilan bog'liq bo'lsa;O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti devoni va Vazirlar Mahkamasi Ijroiya apparati xodimlari, davlat organlari rahbarlari, ularning o‘rinbosarlari va tarkibiy bo‘linmalari rahbarlari, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashining Raisi va a’zolari; O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti va O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlarida nazarda tutilgan hollar bundan mustasno;
viloyatlar, tumanlar va shaharlar hokimlari va ularning o‘rinbosarlari;bir-biriga bo'ysunadigan yoki ularning nazorati ostidagi tashkilotlardagi davlat boshqaruvi organlari mutaxassislari, sog'liqni saqlash organlarida ishlaydigan shifokorlar va ta'lim organlarida ishlaydigan o'qituvchilar bundan mustasno;qonun hujjatlariga muvofiq to'liq bo'lmagan ish kunida ishlash taqiqlangan boshqa shaxslar (xodimlar).
Amalda hukumatning alohida qarorlari va boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlar bilan davlat boshqaruvi organlari xodimlari va ayrim boshqa mutaxassislarga tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanishi, korxonalar, muassasalar va tashkilotlarda to‘liq bo‘lmagan vaqt rejimida ishlashi taqiqlanadi, ijodiy, ilmiy va o‘qituvchilik faoliyati bundan mustasno.
Nizomning 5-bandi to'liq bo'lmagan ishlarning ikki turini belgilaydi:ichki (asosiy ish joyiga ko'ra - Mehnat kodeksining 81-moddasiga muvofiq ish beruvchi xodimning mehnat daftarchasini yuritadigan tashkilotda), bo'sh vaqtida. Shu bilan birga, xodimning asosiy ish joyi bo'lgan tashkilotda to'liq bo'lmagan ish vaqti vaqtincha bo'lmagan xodim uchun yoki bo'sh lavozimda ishlaganda ruxsat etiladi;
tashqi (boshqa ish beruvchi bilan tuzilgan mehnat shartnomasi bo'yicha ish).
To'liq bo'lmagan ish kunida boshqa tashkilotga ishga kirishda talab qilinadigan hujjatlar ro'yxati Nizomning 6-bandida keltirilgan. Arizachilar quyidagilarni taqdim etishlari shart:pasport yoki uning o'rnini bosuvchi hujjat;mehnat daftarchasi o'rniga - Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi tomonidan tasdiqlangan shakldagi asosiy ish joyidan ma'lumotnoma.Biroq, ichki yarim kunlik ishdan olingan hujjatlar talab qilinmasligi mumkin, chunki bunday xodim barcha kerakli hujjatlarning nusxalarini allaqachon topshirgan. Shuningdek, asosiy ish joyidan yarim kunlik ishga ish beruvchining, kasaba uyushma qo'mitasining (xodimlarning boshqa vakillik organining) roziligi talab qilinmaydi.
Nizomga ko‘ra, qonun hujjatlariga muvofiq faqat ma’lum ish stajiga ega bo‘lgan shaxslar qabul qilinishi mumkin bo‘lgan to‘liq bo‘lmagan ish kunini ishga qabul qilishda asosiy ish joyi bo‘yicha tasdiqlangan mehnat daftarchasining nusxasi taqdim etiladi. Agar yarim kunlik ish maxsus bilimni talab qilsa, ish beruvchi xodimdan ta'lim yoki malaka oshirish to'g'risidagi diplom yoki boshqa hujjatni taqdim etishni talab qilishga haqli.Nizomga ko‘ra, mehnat shartnomasi yarim kunlik ish sharoitlarini aks ettiradi va ish vaqtining davomiyligini ko'rsatishi kerak.To'liq bo'lmagan ish vaqtining davomiyligi ushbu toifadagi ishchilar uchun belgilangan ish vaqti normasining yarmidan oshmasligi kerak. Shu sababli, to'liq bo'lmagan ishchining 8 soatlik ish kunining ish vaqtini jadvalda aks ettirish, agar u o'zining asosiy ish joyi bo'yicha ham to'liq ishlagan bo'lsa, amaldagi mehnat qonunchiligini buzish hisoblanadi. Biroq, xodim asosiy ish joyidagi mehnat majburiyatlaridan ozod bo'lgan kunlarda u to'liq ish kunida ishlashi mumkin.
Agar yarim kunlik ishchilar uchun tashkilot ish vaqtining kunlik yarim normasini bajara olmasa, ish vaqtining umumiy hisobini yuritishga ruxsat beriladi. Bunday holda, hisob-kitob davri 1 oydan oshmasligi kerak, kundalik ishning davomiyligi esa 12 soatdan oshmasligi kerak.Agar to'liq bo'lmagan ishchi vaqtincha yo'q bo'lgan xodimning vazifalarini bajarish uchun yollangan bo'lsa (masalan, ota-ona ta'tilida), u bilan mehnat munosabatlarining favqulodda xususiyatini belgilaydigan maxsus shartlar tufayli muddatli mehnat shartnomasi tuziladi. Bunday holda, mehnat munosabatlari noma'lum muddatga o'rnatilishi mumkin emas. Lekin hech qanday tarzda, chunki u yarim kunlik mehnat faoliyatini amalga oshiradi (Mehnat kodeksining 76-moddasi).
Nizomning 11-bandiga binoan, to'liq bo'lmagan ish kunida ishlaydigan ishchilarning ishi mehnat shartnomasiga muvofiq to'lanadi.To'liq ish haqi tizimida ish haqi to'lov stavkasi bo'yicha hisoblanadi.
Agar vaqtga asoslangan ish haqi bilan to'liq bo'lmagan ish normallashtirilgan vazifaga o'rnatilgan bo'lsa, unda ish haqi ishning yakuniy natijasiga ko'ra amalga oshiriladi - u amalda bajargan ish uchun.
Mintaqaviy koeffiсientlar va ish haqiga qo'shimchalar belgilanadigan sohalarda to'liq bo'lmagan ish kunida ishlaydigan shaxslarga ish haqi ushbu koeffiсientlar va qo'shimchalar hisobga olingan holda amalga oshiriladi.
Xodimning o'rtacha ish haqini hisoblashda, ushbu hisob-kitobning maqsadidan qat'iy nazar, asosiy ish joyidagi va yarim kunlik ish uchun ish haqi alohida hisoblanadi.To'liq bo'lmagan ishchilarga ta'til berish tartibi Nizomning 16-bandida aniq ko'rsatilgan va asosiy ish joyida ta'til berish tartibidan sezilarli darajada farq qiladi. Xususan, to‘liq bo‘lmagan ish kunida ishlaydigan shaxslarga, yillik asosiy, shuningdek ularga tegishli bo‘lgan qo‘shimcha ta’tillar asosiy ish joyi bo‘yicha yillik mehnat ta’tillari bilan bir vaqtda beriladi.
Shunday qilib, Mehnat kodeksining 143-moddasi birinchi qismida belgilangan norma, unga ko'ra birinchi ish yili uchun yillik asosiy ta'til olti oylik ishdan keyin beriladi, to'liq bo'lmagan ishchilarga nisbatan qo'llanilmaydi.To'liq bo'lmagan ishchilar uchun mehnat ta'tillari to'liq bo'lmagan ish kunidagi o'rtacha ish haqi asosida to'lanadi.
Asosiy ish joyidagi haq to'lanadigan ta'tilning davomiyligi to'liq bo'lmagan ish kunidagi haq to'lanadigan ta'tilning davomiyligidan oshib ketgan hollarda, ish beruvchi yarim kunlik ishchining iltimosiga binoan unga qisman haq to'lanadigan ta'tildan tashqari, qisman ham ta'til berishga majburdir.
Shuni ta'kidlash kerakki, yarim kunlik ishchilar boshqalar bilan teng asosda vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik bo'yicha nafaqa olish huquqiga ega, ayollar esa homiladorlik va tug'ish bo'yicha nafaqa olish huquqiga ega. Bir nechta to'liq bo'lmagan ish beruvchilarda ishlaydigan shaxslar barchadan bunday imtiyozlarni olish huquqiga ega. Sog'liqni saqlash muassasasi tomonidan berilgan mehnatga layoqatsizlik guvohnomasining belgilangan tartibda tasdiqlangan nusxasi to'liqsiz ish joyida nafaqa olish uchun asos bo'ladi.To'liq bo'lmagan ishchi bilan sodir bo'lgan baxtsiz hodisa yarim kunlik ish bajarilgan joyda tekshiriladi va hisobga olinadi.
Birlashtirish masalasi ish beruvchi oldida tez-tez paydo bo'ladi. Nizomga ko'ra, kombinaciya faqat xodimning yozma roziligi bilan mumkin bo'lib, unda xodim qo'shimcha ishni bajarish muddati, uning mazmuni va hajmini ko'rsatadi. Yozma rozilik mehnat shartnomasiga qo'shimcha kelishuv sifatida berilishi mumkin, chunki Mehnat kodeksining 73-moddasiga muvofiq, xodimning mehnat funkciyasiga oid shartlar (mutaxassisligi, malakasi, lavozimi) mehnat shartnomasiga kiritish uchun majburiydir.Kasblar va lavozimlarni birlashtirishga, qoida tariqasida, xodim tegishli bo'lgan xodimlar toifasida ruxsat etiladi. Byudjet tashkilotlari xodimlarining kasb-hunar va lavozimlarini birlashtirish tartibi ish beruvchilar tomonidan Moliya vazirligi va Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi bilan kelishilgan holda belgilanadi.
Kasblar va lavozimlarni birlashtirganliklari, asosiy ishlari bilan bir qatorda vaqtincha ishlamagan xodimlarning majburiyatlarini bajarganliklari uchun qo'shimcha haq to'lanadi.Bunday qo'shimcha to'lovlarning eng yuqori miqdori faqat davlat sektori xodimlari uchun belgilanadi - birlashgan lavozim va kasbning rasmiy maoshining 30 foizidan ko'p bo'lmagan miqdorda. Boshqa xo'jalik yurituvchi subektlar ularning miqdori qo'shma kasb (lavozim) bo'yicha ish haqi fondi miqdoridan oshmasligi kerakligini yodda tutishlari kerak.
Shuni esda tutingki, lavozimlarni birlashtirish sharoitida ishlaganda, xodim yo'q bo'lgan xodimning vazifalarini bajaradigan vaqtni alohida hisobga olish shart emas, chunki bu ish xodim tomonidan belgilangan normal ish vaqti doirasida amalga oshiriladi.Kasblarni (lavozimlarni) birlashtirganlik uchun xodimlarga to'lanadigan qo'shimcha to'lovlar uni hisoblash uchun o'rtacha ish haqiga, ya'ni ta'tillar, vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik nafaqalari, ishdan bo'shatish nafaqalari, ishsizlik nafaqalari va boshqa hollarda to'lanadi.
Noma'lum muddatga tuzilgan mehnat shartnomalari bo'yicha to'liq bo'lmagan ish kuni Mehnat kodeksining tegishli moddalarida nazarda tutilgan umumiy asoslar bo'yicha bekor qilinishi mumkin.
Mehnat kodeksiga muvofiq, to‘liq bo‘lmagan ish kunida ishlaydigan shaxslarga mehnat qonunchiligi va boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlarda nazarda tutilgan kafolatlar va kompensaciyalar boshqa xodimlar bilan teng asosda, ya’ni to‘liq hajmda, ayrim istisnolar bilan ta’minlanadi.
Xususan, texnologiya, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil etishning o'zgarishi, xodimlar sonining (shtatlarining) o'zgarishiga olib kelgan ish hajmining qisqarishi yoki ishchilar sonining o'zgarishi munosabati bilan to'liq bo'lmagan ishchilar bilan mehnat shartnomasi bekor qilinganda, ularga kamida o'rtacha oylik ish haqi miqdorida ishdan bo'shatish nafaqasi to'lanadi.Biroq, ishlagan davr uchun o'rtacha oylik ish haqi saqlanib qolmaydi, chunki asosiy ish joyi bo'lganligi sababli ular ishga joylashishga muhtoj emaslar.
To'liq bo'lmagan ish kuni va kasblar va lavozimlarni birlashtirish tartibiga rioya qilish uchun javobgarlik xodimni to'liq bo'lmagan ish kunida ishlashga qabul qiladigan tashkilot rahbariga yuklanadi.
Nukus shahar yuridik xizmat ko’rsatish markazi
bosh yuriskonsulti Mambetsapaev Sh.