Янгиликлар
24
“Hújdan erkinligi hám diniy shólkemler haqqında”ǵı Ózbekstan Respublikası Nızamnan xabardarsız ba?
“Hújdan erkinligi hám diniy shólkemler haqqında”ǵı Ózbekstan Respublikası Nızamnan xabardarsız ba?
Diniy isenimler hár túrli bolǵan hám kóp milletli jámiyette keńpeyillik, awızbirshilik hám óz-ara tatıwlıq ortalıǵı, adamgershilik hám mehir-aqıbet sezimlerin qáliplestiriw hámde bekkemlew sociallıq turmıs páráwanlıǵına erisiwdiń tiykarǵı girewi.
Din jeke dúnyaǵa kóz qaras hám ámel bolıp, nızam onı tolıq kepilleydi, hár bir shaxstı diniy sezimleri kemsitiliwinen qorǵaydı.
Ózbekstan ázelden túrli millet hám xalıq hámde konfessiya wákilleri óz-ara tınısh-tatıw jasap, óz diniy ibadat hám úrp-ádetlerin emin-erkin orınlap kelgen keńpeyil el retinde qádirlenedi. Mámleketimizdiń usı baǵdarda alıp barıp atırǵan úzliksiz siyasatı xalqımız hám dúnya jámiyetshiligi tárepinen haqlı túrde tán alınbaqta.
Elimizde hújdan erkinligin támiyinlew hamme waqıtta baslı wazıypalardan biri bolıp kelgen. Sonlıqtanda, parlamentimiz tárepinen “Hújdan erkinligi hám diniy shólkemler haqqında”ǵı Nızam jańa mazmunda islep shıǵıldı hám qabıl etildi.
Usı maqsette, Nızam hújdan erkinligi normaların anıq kórsetip, puqaralardıń qálegen dinge sıyınıw yamasa hesh qaysı dinge sıyınbawın támiyinleydi. Sonday-aq, hár qanday dinge zorlıq penen kirgiziwdi qadaǵan etedi.
Demokratiyalıq mámleketler qatarında, nızam ústinligi principinen kelip shıǵıp Ózbekstanda da diniy siyasatqa aralasıwı hámde dinnen siyasiy maqsetlerde paydalanıwǵa jol qoyılmaytuǵınlıgı Nızamda anıq kórsetilgen.
Nızamdı tayarlawda sol baǵdardagı xalıqaralıq norma hám talaplar, birinshi náwbette, Insan huqıqları dúnyajúzlik deklaraciyası, Puqaralıq hám siyasiy huqıqlar haqqındaǵı xalıqaralıq pakt hámde BMShniń Insan huqıqları boyınsha komitetiniń ulıwma tártiptegi sholıwları puqta úyrenilip, olardaǵı tiykarǵı qaǵıyda hám principler esapqa alınǵan.
Mámleketimizde tariyxiy qáliplesken úrp-ádet hám qádiriyatlardı esapqa alǵan halda, Nızamda Evropa Keńesiniń Veneciya komissiyası, Evropa qáwipsizlik hám birge islesiw shólkeminiń Demokratiyalıq institutlar hám insan huqıqları boyınsha byurosı sıyaqlı abıroylı xalıqaralıq dúzilmeler ekspertleri tárepinen berilgen usınısları da inabatqa alınıp óz sáwleleniwin tapǵan.
Nızamdaǵı principial jańalıqlar haqqında sóz etsek, mámleketimizde alıp barılıp atırǵan diniy-aǵartıwshılıq tarawındaǵı keń kólemli reformalardıń úziliksiz dawamı retinde, aldı menen, hár bir insannıń hújdan erkinligin támiyinlew ushın qolaylı sharayatlardı jaratıwǵa, huqıqtı qollaw ámeliyatına anıqlıqlar kirgiziwge ayırıqsha itibar qaratılǵanın atap ótiw lazım.
Bul normalar ásirese tómendegi máselelerde anıq kórinisin tapǵan.
Nızam tiykarında diniy shólkemlerdi dizimnen ótkeriw hám saplastırıw menen baylanıslı bolǵan tártip ápiwayılastırılıp, áhmiyetli jeńillikler engizildi.
Atap aytqanda, jergilikli diniy shólkemler, sonıń ishinde, meshitler hám basqa konfessiyalardıń sıyınıw orınların shólkemlestiriwde baslamashı (shólkemlestiriwshi) puqaralar sanı eki ese kemeytilip, 50 adamnan az bolmaǵan etip belgilendi. Sonday-aq, diniy shólkemniń oraylıq basqarıw uyımın hám diniy bilimlendiriw mákemelerin dúziw ushın da 100 adam baslamashı bolıwı haqqındaǵı talap biykar etildi.
Diniy shólkemdi mámleketlik dizimnen ótkeriw menen baylanıslı xızmetler tolıq elektron formada, insan faktorısız, yaǵnıy shaxstıń hújjetlerin usınıwı elektron hújjet aylanısı arqalı ámelge asırılıwı engizildi.
Dizimnen ótkeriwshi ádillik organlarına usınılatugın hújjetler sanı keskin qısqartıldı hámde hújjetlerdi kórip shıǵıwdıń múddeti de 3 esege qısqartıldı, yaǵnıy 3 aydan 1 ayga túsirildi.
Bul arqalı diniy shólkem dúziw baslamashılarına qolaylıqlar, tez hám sapalı xızmetler kórsetiw imkaniyatı jaratıldı. Artıqsha bolǵan byurokratiyalıq tosqınlıqlar saplastırıldı.
Diniy shólkemdi mámleketlik dizimnen ótkeriwdi biykar etiw tiykarları anıq etip Nızam menen belgilenip berildi. Onda kórsetilmegen tiykarlarǵa kóremuwapıq bolmaǵan biykar etiwlerge jol qoyılmawı támiyinlendi.
Sonıń menen birge, diniy shólkemniń iskerligin toqtatıp qoyıw hám saplastırıw tek Sud arqalı ámelge asırılıwı belgilep berildi.
Dizimnen ótkeriwshi hám basqa da mámleketlik uyımlarınıń diniy shólkemniń iskerligin toqtatıp qoyıw hám saplastırıwǵa haqlı emes ekenligi, lawazımlı shaxslardıń diniy shólkemniń nızamlı máplerin buzıwshı is-háreketleri ústinen sudqa múrájat etgeninde diniy shólkem mámleketlik bajını tólewden azat etiliwi sıyaqlı qosımsha kepillikler názerde tutıldı.
Diniy bilimlendiriwdiń professional statusı rásmiy tán alındı, Ózbekstan Respublikası puqaralarınıń, dinge bolǵan qatnasına qaramastan, dúnyalıq bilim alıw huqıkı támiyinleniwi belgilendi.
Hár qanday shaxstıń “ózinshe” xalıqqa diniy bilim beriwi – ádetiy emes isendiriwlerdiń tarqalıwına, qánige bolmaǵan shaxslar tárepinen taza diniy máseleler boyınsha bir tárepleme túsinikler beriliwine alıp keledi.
Bul bolsa jámiyette diniy máseleler menen baylanıslı hár qıylı kóz qaraslardıń kelip shıǵıwına, xalıqtıń jat ideyalar hám kóz qaraslar tásirine túsiwine sebep boladı. Sol maqsette, diniy bilimlendiriw mákemesinen tısqarıda diniy bilim beriw nızamsız iskerlik retinde belgilendi.
Ámeldegi nızamshılıq hújjetlerinde “ibadat kiyimi” túsiniginiń huqıqıy anıqlaması bolmaǵanlıgı sebepli jámiyetlik orınlarda ibadat kiyiminde júriwge qadaǵan etilgen norma Nızamnan shıǵarıp taslandı.
Sonıń menen birge, ámeldegi basqa nızamshılıq hújjetlerine tiykar, mámleketlik shólkemler hám mákemelerinde xızmetkerlerdiń kiyiniwine baylanıslı talaplar olardıń ishki hújjetleri menen tártipke salınıwı korsetip berildi.
Diniy shólkemdi dúziw ushın talap etip kelingen máhálle puqaralar jıyınları razılıǵın alıw tártibi biykar etildi. Diniy shólkem dúziw baslamashılarınıń artıqsha xat-hújjetlerdi jıynawdan qutılıwana tiykar boldı.
Nızamda, jámiyette hár túrli jat qaraslardı úgit-násiyat qılıp atırǵan toparlardıń iskerligi, olar tárepinen tarqatılıp atırǵan buzǵınshı ideyalardıń unamsız tásirinen xalıqtı qorǵaw maqsetinde, diniy mazmundaǵı materiallardı dintanıwshılıq ekspertizasınıń unamlı juwmaǵın alǵannan keyin tayarlaw, alıp kiriw hám tarqatıw belgilewshi norma kirgizildi.
Bunnan tısqarı, mámleketlik keńseler tárepinen nızam normaları qalıs emes talqılanıwı hám hár túrli qollanıwınıń aldın alıw maqsetinde, atama hám túsiniklerge táriyipler keltirilip, olar anıq tárizde bayan etildi.
Sebebi, nızam atamalarınıń durıs emes talqılanıwı nátiyjesinde túrli túsinbewshilikler, máselege qalıs jantaspaw jaǵdayları júzege keliwi múmkin edi. Sonlıqtanda, Nızamda hár bir insannıń Konstituciyada kepillengen huqıqlarına say túrde, puqaralarǵa diniy kóz qaraslardı májbúriy sińdiriwge jol qoyılmawı qatań belgilendi.
Bul jańa Nızamǵa kirgizilgen qosımshalar jámiyette hár túrli konfessiyalar arasındaǵı óz-ara doslıq hám birge islesiwdegi baylanısların jáne de bekkemlewge, júz beriwi múmkin bolǵan túrli túsinbewshiliklerdiń aldın alıwǵa xızmet etedi.
Diniy kóz qaras hám táliymatlardıń túrlishe sholınıwına jol qoymaw maqsetinde, “nızamsız diniy iskerlik” penen “nızamlı diniy iskerlik” arasındaǵı shegara anıq belgilep qoyıldı hámde “diniy tálim” túsinigine huqıqıy tárepten anıqlıq kirgizildi.
Sol orında atap ótiwimiz kerek, Ózbekstan - kóp konfessiyalı mámleket. Mámleketimizde jasaytuǵın 130 dan artıq millet hám xalıqlardıń wákilleri búgingi kúnde 16 konfessiyaǵa ámel etedi. Olardıń óz-ara tınısh, tatıw hám birgeliktegi iskerligi Watanımız rawajlanıwı, elimiz tınıshlıǵın támiyinlewde úlken xızmet etedi.
Bul Nızam diniy keńpeyillik hám konfessiyalararalıq birge islesiwdi bekkemlewge, dinniń túp mánisi hám áhmiyetin ańlawǵa, buzǵınshı ideyalarǵa qarsı immunitet payda etiwge, sociallıq-ruwxıy ortalıqtıń turaqlılıǵın támiyinlewge múnásip úles qosadı.
Juwmaqlap aytqanda, Nızam insan huqıqları boyınsha xalıqaralıq standartlar menen kepillengen, diniy tarawda ulıwma tán alınǵan huqıq hám erkinlikler, elimizdegi házirgi diniy jaǵdaydıń ózine say ózgeshelikleri hám tikkeley Ózbekstanda dinlerara qatnasıqlardı qáliplesiwiniń tariyxiy sharayatların óz ishine alǵan áhmiyetli hújjet bolıp tabıladı.
Nızam túrli dinlerge sıyınıwshı jurtımız puqaraları arasındaǵı óz-ara doslıq hám birge islesiwge tiykarlanǵan qatnasıqlardı támiynlew hám jáne de bekkemlew, olardıń diniy isenim menen baylanıslı qadiriyatları, úrp-ádet hám dástúrleriniń húrmet etiliwi hámde tolıq támiyinleniwin kepilleydi.
Bul bolsa, óz gezeginde hesh qanday gúmansız, jańa Ózbekstandı jaratıw hám onı dúnyaǵa tanıtıwdıń eń áhmiyetli shárti hám girewi bolıp tabıladı.
Qaraqalpaqstan Respublikası Ádillik ministrligi
Mámleketlik emes kommerciyalıq emes shólkemler bólimi baslıgı
Otewliev Abilkasim Otegenovich