Янгиликлар
10
Nızamshılıqtaǵı_jańalıqlar
Ózbekstan Respublikası Konstitutsiyasınıń 39-statyasına kóre «Hár kim qartayǵanda, miynet qábiletin joǵaltǵanda, sonday-aq baǵıwshısınan ayrılǵan hám nızamda názerde tutılǵan basqa hallarda sociallıq támiynat alıw huqqıqına iye» dep belgilep qoyılǵan.
Pensiya támiynatı boyınsha máseleleri Ózbekstan Respublikasınıń 1993-jıl 3-sentyabrdegi «Puqaralardıń mámleketlik pensiya támiynatı haqqında»ǵı nızam menen tártipke salınadı.
Pensiyanıń 3 túri bar bolıp olar tómendegiler:
a)Jasqa tiyisli
b)Mayıplıq
c)Baǵıwshısın joyıtqanlıq pensiyaları
Jasqa tiyisli pensiya alıw huqıqı erkekler ushın – 60 jasqa tolǵanda hám is stajı keminde 25-jıl bolǵan waqıtta, al hayallar ushın - 55 jasqa tolǵanda hám is stajı keminde 20-jıl bolǵan waqıtta pensiya alıw huqıqına iye boladı.
Texnologiyadaǵı, islep shırqarıw hám miynetti shólkemlestiriwdegi ózgerisler, xızmekerler sanı (shtatı) yamasa is xarakteriniń ózgeriwine alıp kelse, is kóleminiń qısqarǵanlıǵı yamasa karxananıń saplastırılǵanlıǵı múnasebeti menen jumıstan azat etilgen hám jumıssız dep tabılǵan erkekler ushın 58 jasqa tolǵan hám miynet stajı keminde 25 jıl bolǵanda hám hayallar ushın 53 jasqa tolǵanda hám 20 jıl is stajına iye bolǵanda pensiya alıw huqıqına iye boladı.
Mayıplıq pensiyasın tayınlaw shártleri
Mayıplıq — kesellik, zıyanlanıw, jaradarlıq, baxtsız hádiyseler sebepli pútkilley yamasa málim múddet miynet qábiletin joǵaltıw túsiniledi. Fizikalıq yamasa aqlıy kemshilikleri bar bolǵanlıǵı sebepli sociallıq járdemge hám qorǵawǵa mútáj shaxs mayıp dep esaplanadı.
Ózbekstanda Mayıplıq medicinalıq miynet ekspertiza komissiyası (TMEK) tárepinen belgilenedi.
Mayıplıq miynet qábiletin joytıw dárejesine qaray 3 gruppaǵa bólinip, waqtınsha (6-12 ay) yamasa múddetsiz etip tayınlanadı.
1-topar mayıplıǵına miynet qábiletin pútkilley joǵaltǵan hám basqa shaxstıń turaqlı kútimine, járdemine, qadaǵalawına mútáj bolǵan shaxslar;
2- topar mayıplıǵına miynet qábiletin pútkilley joǵaltǵan, biraq basqalardıń turaqlı kútimine mútáj bolmaǵan, sonday-aq, miynet túrine qaramastan, onda uzaq múddet isley almaytuǵın shaxslar;
3- topar mayıplıǵına miynet qábileti sezilerli dárejede tómenlegen shaxslar kiredi.
Ózbekstan Respublikası Prezidenti tárepinen 2022-jıl 9-fevral kúngi «Puqaralardıń hám isbilermenlik subekitlerdiń huqıqları kepilliklerin jánede kúsheytiriliwi múnásebeti menen Ózbekstan Respublikasınıń ayrım nızam hújjetlerine ózgeris hám qosımshalar kirgiziw haqqında»ǵı 752-sanlı nızamı imzalandı.
Nızam menen «Puqaralardıń mámleketlik pensiya támiynatı haqqında»ǵı nızamına ózgeris hám qosımshalar kirgizildı. Oǵan kóre mayıplıq pensiyası nızamshılıqta kórsetilgen tártipte I hám II topar mayıplıǵı bolǵan dep tabılǵan shaxslar sonday-aq, Chernobil AESdegi avariya sebepli mayıp bolǵan yamasa keselligi aqıbetinde III topar mayıplıǵı bolǵan dep tabılǵan shaxslarǵa tayınlanadı.
Baǵıwshısın joyıtqanlıq pensiyası - qaytıs bolǵan baǵıwshınıń qaramaǵında bolǵan miynetke qabiletsiz shańaraq aǵzaları baǵıwshısın joyıtqanlıq pesiyasın alıw huqıqına iye boladı. Bunday jaǵdayda perzentlerine hámde jasınan hám miynet qabiletine qaramastan, ákesi-anasınan biri yamasa erli-zayıplar yamasa atası, kempir-apası,sonday-aq, aǵa-inisi, apası hám sińlisi, eger ol qaytıs bolǵan baǵıwshınıń balları, aǵa-inisi, apası hám sińlisi yamasa aqlıqlarına qarawshı shaxslarǵada pensiya olar baǵıwshınıń qaramaǵında turǵan-turmaǵanına qaramastan pensiya tólenedi.
Sonday-aq, 2022-jıl 9-fevral kúngi 752-sanlı nızamı menen bir qansha qosımsha hám ózgerisler kirgizilip oǵan kóre bunnan keyin miynetke qábiletsiz aǵzalaraǵa balalar aǵa-iniler, apa-sińliler, hámde aqlıqlarıda kiredi. Eger olar 18-jasqa tolǵan bolsa (aldın 16 jas edi) yaki 18-jastan úlken bolsa, yamasa 18-jasqa tolǵanǵa shekem mayıplıǵı bar bala bolıp qalǵan bolsa baǵıwshısın joyıtqanlıq pensiyası tayınlanadı.
Sonday-aq bilimlendiriw mekemeleriniń oqıwshıları menen birgelikte baǵıwshısın joyıtqanlıq pensiyasın JOO studentleri de oqıwdıń hámme dáwri ushın, bıraq 23 jasqa shekem alıw huqıqına iye boldı.
Sonıń menen bir qatarda jumıs stajına qosıp esaplanatuǵın miynet iskerligi túrlerine de bir qansha ozgerisler qosıldı. Atap aytqanda bala 3 jasqa tolamanǵa shekem bala baǵıw dem alıslarında bolıw waqtı, bıraq hámmesin jámlegende kóbi menen 6 jıldı (bul múddet aldın 3 jıldı quraytuǵın edi) quraytuǵın waqıt jumıs stajına qosıp esaplanadı.
Taxtakópir rayonı yurıdikalıq xızmet kórsetiw orayı
bas yuriskonsultı T.D.Tleubaev