Янгиликлар
17
Adam sawdası – dáwir mashqalası
Adam sawdası – dáwir mashqalası
Búgingi kúnde aktual máselelerden biri bolǵan, hátte ásirimizning saldamlı mashqalasına aynalǵan adam sawdasına qarsı gúres xalıq aralıq, regionallıq, kóp hám óz-ara múnásibetlerdi talap etpekte.
Miynet migraciyasi hámde informaciya almasıwdıń kúsheyiwi adam sawdası menen shuǵıllanatuǵın jınayıy gruppalarǵa óz unamsız niyetlerin ámelge asırıwǵa múmkinshilik jaratıp bermekte.
BMSh maǵlıwmatına kóre, dúnyada hár jılı shama menen 2 million 700 mıń adam adam sawdasınıń jábirleniwshisine aylanbaqta. Xalıq aralıq ekspertlerdiń bahalawınsha, bul jınayatshılıq nátiyjesinde alınıp atırǵan jıllıq dáramat muǵdarı 7 milliard AQSh dollarınan asıp ketken. Ashınarlısı, adam sawdası jınayatınan jábirlengenlerdiń 80 procenti hayal-qızlar hám balalar bolıp tabıladı.
Adam sawdasınıń aldın alıw hám oǵan qarsı gúresiw boyınsha mámleketimizde de bir qatar ilájlar ámelge asırılıp kelinbekte. Bul illet penen gúresiwde mámleketlik shólkemler, sonday-aq, mámleketlik emes kommerciyalıq emes shólkemler hámde xalıq aralıq shólkemler de mánzilli islerdi ámelge asırmaqta.
Ózbekstan insaniylıq demokratiyalıq mámleket retinde bárshe tárepinen tán alınǵan xalıq aralıq norma hám qaǵıydalardı óz milliy huqıq sistemasına keń engiziw jolın tutpaqta. Atap aytqanda, xalıq aralıq normalar tiykarında Ózbekstan Respublikasınıń Oliy Májlisi tárepinen 2008 jıl 17 aprelde “Adam sawdasına qarsı gúresiw haqqında”ǵı nızam hámde onıń tiykarındaǵı nızam hújjetleri qabıllandı. Biraqta, aradan 12 jıl ótip, bul nızam talapǵa juwap bermey qaldı. 2020 jıl 17 avgustta jańa redakciyadaǵı Ózbekstan Respublikasınıń “Adam sawdasına qarsı gúresiw haqqında”ǵı Nızamı qabıllandı.
Nızamǵa muwapıq adam sawdası – kúsh penen qorqıtıw yaki kúsh isletiw yamasa májbúrlewdiń basqa formalarınan paydalanıw, urlaw, aldawshılıq, hákimshilikti keri maqsette paydalanıw yamasa jaǵdaydıń qáwipliliginen paydalanıw arqalı yaki basqa shaxstı qadaǵalawshı shaxstıń razılıǵın alıw ushın tólewler yamasa mápdar etiw ornına awdırıp alıw jolı menen adamlardan paydalanıw maqsetinde olardı jallaw, tasıw, tapsırıw, jasırıw yamasa qabıllaw. Adamlardan paydalanıw basqa adamlardıń ǵarlıgınan paydalanıwdı yamasa olardan ǵárezli paydalanıwdıń ózge formaların, májburiy miynetti yamasa xızmetlerdi, qullıqtı yamasa qullıqqa uqsas ádetlerdi, erksizlik jaǵdayın yaka insan aǵzaların, toqımaların hám (yamasa) kletkaların ajıratıp alıwdı ańlatadı.
Sonıń menen birge, bul Nızam menen adam sawdasına qarsı gúresiw boyınsha zárúrli principler belgilenip, tiykarǵı túsiniklerge anıq táriyplew berilgen. Bul, óz gezeginde, adam sawdası menen shuǵıllanatuǵınlardı quwdalaw, sonıń menen birge, jábirleniwshilerdiń huqıqıy máplerin qorǵawda nızamlı tiykar bolıp xızmet etedi.
Milliy nızamshılıqta ilgeri bolmaǵan adam sawdası jabirkeshlerin identifikaciya qılıw hám olardı qayta jóneltiriw túsinikleri ayrıqsha bapta sáwlelengen. Nızam adam sawdası jabirkeshleri bolǵan puqaralardıń huqıq hám máplerin qorǵaw hámde mámleket shólkemleri juwapkershiligin asırıw, adam sawdası hám májburiy miynetke qarsı gúresiw milliy komissiyası basshılıǵında wákillikli organlardıń óz-ara sherikligin támiyinlewge xızmet etedi. Eń áhmiyetlisi, adam sawdasına qarsı gúresiw boyınsha ámelge asırılıp atırǵan jumıslar haqqında qalıs hám tuwrı maǵlıwmatlardı keń jámiyetshilik hámde xalıq aralıq jámiyetshilikke jetkiziwge kómeklesedi.
A.S.Allamuratov,
Xwjayli tuman adliya bwlimi bosh maslahatchisi