Янгиликлар
29
Jerden paydalanıw múnásebetleri menen baylanıslı dawlardıń sudta kóriliwi: milliy hám xalıqaralıq tájriybe.
Ózbekstan Respublikası Jer kodeksiniń 89-stat'yasına kóre, yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar ortasındaǵı jer tuwrasındaǵı dawalar sud tárepinen nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte sheshiledi.
Usı Kodekstiń 91-stat'yası, 3-bólimine kóre, ózbasımshalıq penen iyelep alınǵan jer uchastkasın jer iyesine, jerden paydalanıwshıǵa, jer uchastkası ijárashısına yaki múlkdarǵa qaytarıw tiyisli rayon, qala, oblast hákiminiń qararına tiykar yaki sudtıń biyligine tiykar ámelge asırıladı.
Jer kodeksine Ózbekstan Respublikasınıń 2020-jıl 23-dekabrdegi ÓRQ-656 sanlı Nızamına tiykar kiritilgen ózgerislerge kóre, aldın Kodekstiń 36-stat'yasında názerde tutılǵan barlıq jaǵdaylarda jer uchastkasına iyelik etiw huqıqın biykarlaw tuwrıdan-tuwrı hákim qararı menen ámelge asırılatuǵın bolǵan bolsa, bunnan bılay jer uchastkasına iyelik etiw huqıqın yaki jer uchastkasınan turaqlı yamasa waqtınsha paydalanıw huqıqın usı statyanıń birinshi bóliminiń 6-11-bántlerinde kórsetilgen jaǵdaylarda biykarlaw belgilengen tártipte tek ǵana sud tárepinen ámelge asırılatuǵın boldı.
Bul saladaǵı dawlardı kóriwde xalıqaralıq ámeliyatqa názer salsaq, 50 den artıq mámleketlerde bunday dawalardı kórip shıǵıwǵa qánigelesken 350 den artıq ekologiyalıq sud hám tribunallardıń dúzilgenin kóriwmiz múmkin.
Máselen, Ullı Britaniyada jer máseleleri boyınsha arnawlı sudlar, Germaniyada awıl xojalıǵı jerleri boyınsha qánigelestirilgen sudlar, Qıtay Xalıq Respublikasında toǵay xojalıǵı, awıl xojalıǵı hám jerler boyınsha sudlar jumıs alıp baradı.
AQShda jerge qarata múlk huqıqın belgilew menen baylanıslı dawalar qaǵıydaǵa kóre ulıwma sudlarda kórip shıǵıladı. Ijárashılardıń jer múlkdarları menen dawları qısman ulıwma sudlarda, al qısman fermer xojalıqları yaki jergilikli hákimiyat organları janında dúziletuǵın arnawlı dáldalshılıq sudlarında kóriledi. Topıraqtı qorǵaw hám jer melioraciyası okrug komitetleri tárepinen kórip shıǵıladı.
Germaniyada awıl xojalıq sudları qandayda bir isti kórip shıǵıwda sudya hám eki awıl xojalıǵı tarawı qánigeleri bolǵan sud aǵzalarınan ibarat quramda kórip shıǵıladı. Puqaralıq isleri boyınsha Joqarǵı sud awıl xojalıq isleri boyınsha ekinshi instanciya sudı sıpatında qatnasıp atırǵanında úsh sudya hám eki sud aǵzasınan ibarat quramda islerdi kórip shıǵadı.
Biziń mámleketimizde jer qatnasıqlarınan kelip shıǵatuǵın dawlar dawa tártibinde puqaralıq isler boyınsha sudlar tárepinen al, shaǵım arza tártibindegi isler hákimshilik sudlar tárepinen kórip shıǵıladı.
Ózbekstan Respublikası Konstituciyasınıń 55-stat'yasında belgilep qoyılǵanınday jer, jer astı baylıqları, suw, ósimlik hám haywanat dúnyası hámde basqa tábiyǵıy zapaslar ulıwmamilliy baylıq bolıp, puqaralarımız hám yuridik shaxslar olardan aqılǵa uǵras paydalanıwları zárúr bolsa, olar ortasındaǵı jer menen baylanıslı dawlardı tuwrı, óz waqtında kórip shıǵıw hám sheshiw sudlardıń wazıypası bolıp tabıladı.
Qaraqalpaqstan Respublikası
sudı sud'yası
Erkin Uteniyazov