Ўзбекистон Республикаси Президенти И.Каримовнинг Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ва Сенатининг 2010 йил 12 ноябрдаги бўлиб ўтган қўшма мажлисидаги “Мамлакатимизда демократик ислоҳатларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси” деб номланган маърузасида суд-ҳуқуқ тизимини ислоҳ этиш соҳада бир қанча таклифларни илгари сўриб, ўлар қаторида ҳуқуқий тизимни ислоҳ қилишда мазкур соҳада қонунийликни таъминлашнинг самарали механизмларини амалга оширишда тутган ўрнини ҳисобга олган ҳолда “Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар тўғрисида”ги Қонуннинг янги таҳририни қабул қилиш вазифасини қўйган эди.
Ҳаммамизга маълум ушбу қонун 2012 йил 24 декабрда янги таҳрирда қабул қилинди.
Қорақалпоғистон Республикаси Адлия вазирлигининг Қонунчилик бўлими бошлиғи Еркин Утениязов билан суҳбатимиз янги таҳрирдаги ушбу қонуннинг мазмун-моҳияти ҳамда унинг талаблари юзасидан бўлди.
Савол: Ҳурматли Еркин Жаббарович, қонуннинг янги таҳриридаги янги нормалар тўғрисида айтиб ўтсангиз?
Жавоб: Ўзбекистон Республикаси “Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар тўғрисида”ги Қонуннинг янги таҳрири норма ижодкорлиги соҳасида мавжуд бўлган қарама-қаршилкларга барҳам бериш, ҳуқуқ нормаларининг амалда тўғри татбиқ этилиши учун замин яратади десак бўлади.
Қонуннинг янги таҳририда қуйидагиларга эътибор қаратиш мумкин.
Биринчидан, қонуннинг 5-моддасида норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг турлари келтирилган бўлиб, Президент қарорлари ва фармойишлари ҳам норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар сифатида эътироф этилди.
Иккинчидан, қонуннинг 30-моддасида норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар, агар ҳужжатларнинг ўзида кечроқ муддат кўрсатилган бўлмаса, улар расмий эълон қилинган кундан эътиборан кучга кириши қаътий белгиланди.
Учинчдан, қонуннинг 20-моддасига ҳалқаро тажрибани ўрганиш тўғрисида янги норма киритилди.
Тўртинчидан, қонуннинг 42-моддасида норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар ижросининг мониторинги ва назорати давлат органлари ҳамда бошқа ташкилотлар томонидан қонун ҳужжатларига мувофиқ амалга оширилиши белгиланди.
Бешинчидан, адлия органлари норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳаларининг ҳуқуқий экспертизаси давомида мазкур лойиҳаларнинг уларда давлат ҳокимияти ва бошқаруви органалари тизимида коррупция, бошқа хуқуқбузарликлар содир этилиши учун шароит яратидаган, шунингдек, тадбиркорлик субъектлари учун асоссиз ҳаражатлар қилишга олиб келувчи ортиқча маъмурий ҳамда бошқа чекловларни жорий этадиган қоидалар ва нормалар бор-йўқлигини аниқлаш бўйича ҳәм таҳлилни амалга ошириш тўғрисида норма киритилди.
Олтинчидан, вазирликлар, давлат қумиталари ёки идоралар томонидан қабул қилинган норматив-ҳуқуқий ҳужжатларга нисбатан ҳуқуқий ворисликни белгиловчи янги нормалар киритилди. Хусусан, вазирлик, давлат қумиталари ёки идоралар мақомининг ўзгартирилиши улар томонидан илгари қаубл қилинган норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг амал қилниши тугатилишига олиб келмайди.
Савол: Юқорида Сиз адлия органлари томонидан ўтказиладиган норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳаларининг ҳуқуқий экспертизаси тўғрисида айтиб ўтингиз, ушбу тушунчага тухталиб ўтсангиз?
Жавоб: Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳаларининг ҳуқуқий экспертизаси ҳақида норма Ўзбекистон Республикаси “Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар тўғрисида”ги қонунида келтирилган бўлиб, янги қонуннинг 21-моддасида Норматив-ҳуқуқий ҳужжат лойиҳаси ҳуқуқий экспертизадан ўтказилиши шарт деб белгилаган бўлиб, ушбу норма қонун талаби ҳисобланади.
Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳаларининг ҳуқуқий экспертизаси давомида норматив-ҳуқуқий ҳужжат лойиҳасининг Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси ва қонунларига, унга нисбатан юқори юридик кучга эга бўлган бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатларга, қонунчилик техникаси қоидаларига мувофиқлиги, шунингдек ҳавола қилувчи нормалар қўлланилишининг асослилиги ҳамда мақсадга мувофиқлиги текширилади.
Маҳаллий давлат ҳокимияти органлари қарорлари лойиҳаларининг ҳуқуқий экспертизаси Қорақалпоғистон Республикаси Адлия вазирлиги, вилоятлар ва Тошкент шаҳар адлия бошқармалари томонидан амалга оширилади.
Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикаси “Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар тўғрисида”ги қонунининг 22-моддаси талабига кўра адлия органлари норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳаларининг ҳуқуқий экспертизаси давомида мазкур лойиҳаларнинг уларда давлат ҳокимияти ва бошқаруви органалари тизимида коррупция, бошқа хуқуқбузарликлар содир этилиши учун шароит яратидаган, шунингдек, тадбиркорлик субъектлари учун асоссиз ҳаражатлар қилишга олиб келувчи ортиқча маъмурий ҳамда бошқа чекловларни жорий этадиган қоидалар ва нормалар бор-йўқлигини аниқлаш бўйича ҳәм таҳлилни амалга оширади.
Савол: Ҳар бир соҳада бўлгани каби норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни ҳуқуқий экспертиза қилишда ҳам ушбу соҳани тартибга соладигана қонун-ҳужжатлари бўлса керак, улар ҳақида қисқача айтиб ўтсангиз?
Жавоб: Албатта, энг аввало бу соҳадаги ҳуқуқий асослардан бири бу Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2011 йил 23 августдаги “Ўзбекистон Республикаси адлия вазирлиги фаолиятини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ-1602 сонли қарори ҳисобланади.
Президентимизнинг ушбу қарорининг 2-бандида норма ижодкорлиги ва ҳуқуқни қўллаш амалиёти соҳасида фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқ ва эркинликларини ишончли ҳимоя қилишни, қонун устуворлигини, давлат ва жамият қурилиши соҳасида қонунийликни таъминлашга қаратилган ягона давлат сиёсатини изчил амалга ошириш Адлия вазирлигининг асосий вазифаларидан бири этиб белгиланган.
Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси “Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар тўғрисида”ги қонуни, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2011 йил 23 августдаги ПҚ-1602 сонли қарори асосида “Маҳаллий давлат ҳокимияти органлари томонидан қабул қилинадиган норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳаларини тайёрлаш, юридик-техник расмийлаштириш ва ҳуқуқий экспертизадан ўтказиш тартиби тўғрисида” Йўриқнома ишлаб чиқилиб, Ўзбекистон Республикаси адлия вазирининг 2013 йил 1 февралдаги 29-мҳ сон бўйруғи билан тасдиқланди.
Ушбу Йўриқнома маҳаллий давлат ҳокимияти органлари томонидан қабул қилинадиган норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳаларини тайёрлаш, юридик-техник расмийлаштириш ва ҳуқуқий экспертизадан ўтказиш тартибини белгилайди.
Бугунги кунда маҳаллий давлат ҳокимияти органлари томонидан қабул қилинаётган норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳаларининг ҳуқуқий экспертизаси вазирлигимиз томонидан ушбу йўриқнома асосида амалга оширилмоқда.
Хулоса қилиб шуни айтиш мумкинки, маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг ҳуқуқ ижодкорлиги фаолияти ҳамда улар томонидан қабул қилинадиган норматив-ҳуқуқий ҳужжатларининг ҳуқуқий экспертизаси муҳим аҳамият касб этади. Зеро, бу фаолият мамлакатимиздаги ижтимоий-иқтисодий ва сиёсий ислоҳотларни амалга ошириш учун йўл очиб берадиган мукаммал норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни қабул қилиш ҳамда қонун ижодкорлиги ва ҳуқуқни қўллаш соҳасида ягона давлат сиёсатини юритишда ёрдам беради.