Янгиликлар
06
Avtorlıq huqıqı hám onıń qorǵalıwı.
Avtorlıq huqıqı hám onıń qorǵalıwı.
Avtorlıq huqıqı bul insannıń aqlıy dóretiwshiligi nátiyjesinde jaratılǵan múlk bolıp, basqa múlkler qatarında avtordıń jeke múlki esaplanadı.
Avtorlıq huqıqı dóretiwshilik iskerligi nátiyjesi bolǵan pán, ádebiyat hám kórkem óner dóretpelerine qarata qollanıladı. Avtorlıq huqıqı tómendegilerden biri bolǵan ob’ektiv kóriniske iye áshkar etilgen dóretpelerge hám áshkar etilmegen dóretpelergede qollanıladı. Yaǵnıy jazba, awızeki, dawıslı yamasa video jazıw, kórinisli, ólshemli hám basqalar kiredi. Avtorlıq huqıqı ideyalar, principler, usıllar, járayanlar, sistemalarǵa emes bálkim ańlatpa formasına iye bolǵan ob’ektlerge qarata qollanıladı.
Avtorlıq huqıqı avtor tárepinen dóretpe jaratılǵan waqıttan baslap júzege keledi, yaǵnıy bul huqıqtı belgilew ushın patent yaki qandayda basqa rásmiy hújjet alıw talap etilmeydi. Yaǵnıy avtor ózi jaratqan dóretpeniń astına ózin avtor ekenin jazıp qoysa jetkilikli boladı.
Egerde dóretpe bir neshe shaxs tárepinen birgelikte jaratılǵan bolsa barlıq avtorlar teńdey huqıqqa iye boladı. Olar óz-ara shártnamada basqasha qayda belgilengen bolmasa, hár-biri teńdey úleske iye boladı.
Avtor ózi jaratqan dóretpeden hár-qanday usılda hám hár-qanday tárizde paydalanıwda jeke huqıqqa iye. Avtorlıq huqıqı ob’ektinen tek ǵana avtordıń ruxsatı menen, jazba shártnama tiykarında paydalanıw múmkin.
Avtorlıq huqıqı avtordıń pútkil ómiri dawamında hám avtor qaytıs bolǵannan keyin 70 jıl dawamında qorǵaladı. Eger bir neshe avtor bolatuǵın bolsa, avtorlardıń eń uzaq jasaǵanı qaytıs bolǵannan keyin 70 jıl dawamında qorǵaladı.
Avtordıń múlk huqıqları avtor qaytıs bolǵannan keyin miyras tiykarında onıń jaqın adamlarına ótedi.
Avtorlıq huqıqı buzılǵan jaǵdayda avtor huqıqbuzardan kórilgen zıyan qaplanıwı ornına bazalıq esaplaw muǵdarınıń 20 esesinen 1000 esesine shekem yaǵnıy 6 mln 800 mıń swmnan 340 mln swmǵa shekem kompensaciya talap etiw huqıqına iye.
Sonday-aq, Ózbekstan Respublikası hákimshilik juwapkershilik haqqındaǵı kodeksiniń 1771-statyasına kóre avtorlıq huqıqın buzǵanlıq ushın huqıqbuzarlıq quralların konfiskaciya etip, puqaralarǵa bazalıq esaplaw muǵdarınıń 1 esesinen 5 esesine shekem, lawazımlı shaxslarǵa bolsa — 5 esesinen 10 esesine shekem muǵdarda járiyma salıwnıwına sebep boladı.
Bunnan tısqarı, Ózbekstan Respublikası jınayat kodeksiniń 149-statyasına kɵre avtorlıq yamasa oylap tabılıw huqıqların buzıw jınayıy juwapkershilikti keltirip shıǵaradı.
Qaraqalpaqstan Respublikası Ádillik ministrligi Intellektual múlk huqıqlarınqorǵaw boyınsha bas másláhatshı. Nurali Esnazarov