Янгиликлар
20
JAŃALANǴAN KONSTITUCIYa – RAWAJLANÍWÍMÍZ TIYKARÍ
Jańalanǵan Konstituciya Ózbekstan jámiyetiniń evolyuciyalıq rawajlanıwınan kelip shıqqan turmıslıq zárúrlik bolıp, bul is-háreket mámleket, millet hám xalıq retinde keyingi qádemlerimizdi anıqlap alıwımız ushın oǵada áhmiyetli másele, ádalatlı jámiyet qurıw jolındaǵı úlken qádem boldı.
Sońǵı jıllarda erisken tabıslarımızdı, atap aytqanda, ekonomika, insan huqıqları, ádil sudlaw, sóz erkinligi, sociallıq qorǵaw tarawlarındaǵı bir qatar sheklewlerdiń alıp taslanǵanı, naq pul, valyuta, kredit máseleleriniń sheshilgenligi, qońsılas mámleketler menen aramızdaǵı 25 jıllıq “muzlar erigeni” hám basqa da unamlı háreketlerdiń artqa qaytpaytuǵınlıǵınıń konstituciyalıq qorǵalıwın támiyinlew zárúr. Bul tabıslar, huqıq hám erkinliklerden tek ǵana házirgi jáne keleshek áwladlarımız da emin-erkin paydalanıwı ushın olardı, álbette, Konstituciyada belgilep qoyıw talap etildi.
Hámmemiz gúwası bolǵanımızday, dúnyada hár kúni qáwip-qáterler júzege kelip atır. Búgingi qarama-qarsılıqlı processler, ekonomikalıq qarama-qarsılıqlar qashan hám ne menen juwmaqlanıwın boljap bolmaydı. Hátte, ayırım mámleketlerdiń dúnya kartasında qalıw-qalmawı da soraw astında qalıp atırǵanı sır emes. Dúnya júzinde derlik 100 million adam óz ómirin saqlaw ushın basqa jurtlarda turaq jay izlep júrgeni, azıq-awqat jetispewshiligi, energiya resurslarınıń deficitligi, pandemiya sıyaqlı global máseleler rawajlanǵan mámleketlerdiń xalqın da oylandırmaqta, bulardıń barlıǵı bizge de tásir kórsetpewi múmkin emes.
Sonday-aq, regionımızdaǵı jaǵday da bizdi oylandırmay qoymaydı: janımızda derlik 50 jıllıq tınıshsızlıq dawam etip atırǵanlıǵı bunıń ayqın mısalı.
Itibar bersek, mámleketimiz hár tárepten úlken mámleketke aylanıp atır. Xalqımız 2040-jılǵa barıp 50 millionǵa jetedi, jámiyettiń yarımınan kóbin jaslar quraydı. Olarǵa múnásip turmıs sharayatın jaratıw ushın bolsa turaqlı ekonomika, qáwipsiz mámleket, nátiyjeli basqarıw, social kepillikler bolıwı kerek.
Bulardan basqa da kóplegen máselelerdiń sheshimi bekkem huqıqıy tiykar – Ózbekstannıń jańalanǵan Konstituciyasın talap etti.
Jańalanǵan Konstituciyanıń teksti alım, qánigeler tárepinen tek kabinetlerde jaratılmadı. Al, bárinen burın eki basqıshta xalqımızdıń pikir-usınısları úyrenildi, sonnan keyin Konstituciya joybarı tayarlandı. Burın bolsa Konstituciya qabıllawda dáslep joybar islep shıǵılıp, keyin xalıq talqılawına qoyılatuǵın edi.
- birinshi basqıshta Konstituciya joybarın qáliplestiriw ushın puqaralarımız 60 mıńnan zıyat usınıs berdi. Olardıń shama menen hár tórtewinen birewi joybardan orın aldı;
- ekinshi basqıshta Konstituciya joybarı pútkil xalıq talqılawına qoyıldı. Ǵalaba xabar quralları, Internet tarmaqları arqalı joybar menen 5 million xalıq tanısıp, 150 mıńnan aslam usınıs hám oy-pikirler aytıldı.
Usınıń menen birge, miynet jámáátleri, joqarı oqıw orınları, máhálle belsendileri hám oqımıslı adamlar menen bolıp ótken dodalawlarda taǵı derlik 10 mıńnan aslam qosımsha usınıs kelip tústi. Usı waqıtta xalıqaralıq huqıqıy hújjetler hám 190nan aslam mámleketlerdiń tájiriybesi úyrenildi, joybar 6 túrdegi ekspertizadan ótkerildi.
Bulardıń hámmesi jańalanǵan Konstituciyada jámiyettiń barlıq qatlamları mápleriniń inabatqa alınǵanı, Jańa Ózbekstandı qurıw ideyası átirapında pútkil jámiyet birikkenligi, Bas Nızamımız shın mánisinde xalıq Konstituciyası bolǵanınan derek beredi.
Konstituciya joybarındaǵı statyalar sanı ámeldegi 128 den 155 ke, normalar sanı 275 den 434 ke arttı. Yaǵnıy, Tiykarǵı Nızamımız xalqımız usınısları tiykarında derlik 65 procentke jańalandı. Konstituciyada Ózbekstan – suverenli, demokratiyalıq, huqıqıy jáne social mámleket ekenin qatań belgilendi.
Konstituciyada kámbaǵallıqtı qısqartıw, bántlikti támiyinlew, jumıssızlıqtan qorǵaw boyınsha mámleket jańa minnetlemeler aldı. Ulıwma mámlekettiń social tarawdaǵı minnetlemeleri menen baylanıslı Konstituciyadaǵı normalar 3 ese kóbeydi. Atap aytqanda, Konstituciyada hár kimniń turaq jaylı bolıw huqıqı belgilendi. Bul normanıń ámel etiwi hár bir puqara, atap aytqanda, jas shańaraqlardıń óz turaq jayına iyelik etiwi, adamlardıń turmıstan razılıq dárejesin arttıradı.
Bunnan tısqarı, hesh kimdi sudtıń sheshimisiz hám nızamǵa qayshı tárizde turaq jayınan ayırıw múmkin emesligi, turaq jayınan juda etilgen mal-múlkine turaq jaydıń mánisi hám ol kórgen zıyanlardıń ornı nızamda názerde tutılǵan jaǵdayda hám tártipte aldınnan hám de teń bahada (bazar bahasında) qaplanıwın támiyinlew kepillendi.
Xalıqtıń turmısı hám salamatlıq dárejesin jaqsılawdıń zárúr shárti retinde Konstituciyada átirap-ortalıqtı qorǵaw boyınsha kompleks sharalar belgilendi.
Áhmiyetli jańalıqlardan biri – mámleket shańaraqtıń tolıq rawajlanıwı ushın sociallıq, ekonomikalıq, huqıqıy hám basqa da sharayatlar jaratıw konstituciya menen bekkemlendi. Bul normanıń kirgiziliwi jámiyetimizde shańaraq bekkemligin turaqlı támiyinlewge xızmet etedi.
Joybarda hámiledarlıǵı yamasa balasi barlıǵı menen baylanıslı sebeplerge kóre hayallardı jumısqa qabıllawdı biykar etiw, jumıstan bosatıw hám olardıń miynet haqıların kemeytiw qadaǵan etiliwi belgilendi, bular mámleketimizde gender teńligi principleri anıq hám tolıq ámel etiwine alıp keledi.
Konstituciyamızǵa jańadan, puqaralıq jámiyeti institutlarına arnalǵan óz aldına baptıń kirgiziliwi hám olar iskerligi kepillikleriniń belgileniwi jámiyette ashıqlıq, áshkaralıq hám nızamlılıq ortalıǵın, mámleket hám jámiyet arasındaǵı baylanıstı bekkemlew hám kúshli jámiyetshilik qadaǵalawdı jolǵa qoyıw ushın bekkem orın iyeleydi.
Aynagúl SAǴÍNDÍQOVA,
Taxtakópir rayonı PHAJ bólimi baslıǵı.