Янгиликлар
19
Hákimshilik tártip-qaǵıydalar, Nelerdi biliw kerek?
“Hákimshilik tártip qaǵıydalar tuwrısında” gı Nızamnıń maqseti hákimshilih tártip-qaǵıydalardı ámelge asırıw salasındaǵı munasábetlerdi tártipke salıwdan ibarat.
Nızamnıń tiykarǵı wazıypaları hákimshilik organlar menen múnasábetlerde nızam ústinligin, fizikalıq hám yuridikalıq shaxslardıń huqıqları hám nızamlı máplerin támiyinlewden ibarat bolıp esaplanadi.
Hákimshilik tártip-qaǵıydaların ámelge asırıwǵa tiyisli ol yamasa bul múnasábetler arnawlı basqarıw tártip-qaǵıydalardı belgileytuǵın nızam hújjetleri menen tártipke asırılmaǵan jaǵdaylarda bul nızam normaları qollanıladı.
Nızam hákimshilik basqarıw organlardıń mápdar shaxslarǵa salıstırǵanda basqarıw-huqıqıy iskerligine, sonday-aq litsenziya, ruxsat beriw, dizimnen ótkeriw tártip-dástúrlerine, mámleket xızmetlerin kórsetiw menen baylanıslı basqa tártip-dástúrlerge, sonıń menen birge nızam hújjetlerine muwapıq basqa basqarıw -huqıqıy iskerlikke salıstırǵanda qollanıladı.
Mápdar shaxs - qabıl qılınıp atırǵan hákimshilik hújjet yamasa háreket qaratılǵan shaxs, sonıń menen birge huqıqları hám nızamlı mápleri hákimshilik hújjetke yamasa hákimshilik háreketke tiyisli bolǵan bolıwı múmkin bolǵan shaxs.
Hákimshilik hújjet - hákimshilik organdıń ǵalabalıq huqıqıy múnasábetlerdi júzege keltiriwge, ózgertiwge yamasa tamamlawǵa qaratılǵan hám de ayırım fizikalıq yamasa yuridikalıq shaxslar ushın arnawlı bir menshikli belgilerine kóre ajratılatuǵın shaxslar toparı ushın arnawlı bir huqıqıy aqıbetler keltirip shıǵarıwshı tásir sharası.
Hákimshilik tártip-qaǵıydalarınıń tiykarǵı principleri:
- nızamlılıq ;
- sáykeslik;
- isenimlilik;
- tıńlanıw múmkinshiliginiń bar ekenligi;
- hákimshilik tártip-dástúrlerdiń ashıqlıǵı hám túsinikliligi;
- mápdar shaxslar huqıqlarınıń ústinligi;
- byurokratik keńsepazlıqqa jol qoyılmawı ;
- mazmunan qamtıp alıw ;
- basqarıw jumıs júrgiziwdiń «bir ayna» arqalı ámelge asırılıwı ;
- teń haqılılıq ;
- isenimniń qorǵaw etiliwi;
- basqarıw qálegenliktiń (diskretsion kepilliktiń) nızamlılıǵı ;
- tekseriw.
Hákimshilik jumıs júrgiziw qatnasıwshıları :
- Hákimshilik organ ;
- qabıl qılınıp atırǵan hákimshilik hújjet yamasa ámelge asırılıp atırǵan hákimshilik háreket ózine qaratılǵan shaxs (adresat);
- huqıqları hám nızamlı máplerine hákimshilik hújjet yamasa hákimshilik háreket tiyisli bolǵan yaki tiyisli bolıwı múmkin bolǵan shaxs (úshinshi shaxs ).
Mápdar shaxslar basqarıw jumıs materialları menen tanısıw, olardan kóshirmeler alıw, nusqa kóshiriw, bıykarlaw tuwrısında shaǵınıw, dáliller usınıw, dálillerdi tekseriwde qatnasıw, basqarıw jumıs júrgiziwde qatnasıw basqa shaxslarǵa sorawlar beriw, hákimshilik jumıs júrgiziw boyınsha shaǵınıw, usınıslar beriw, basqarıw organǵa awızsha hám jazba túsindirisler beriw, basqarıw jumıs júrgiziw dawamında kelip shıǵıs barlıq máseleler boyınsha óz sıltawların bayanlaw, basqa mápdar adamlardıń arzaları, iltimasnama hám sıltawlarına qarsı kelispewshilik bildiriw, basqarıw hám protsessual hújjetler, sonıń menen birge basqarıw háreketler ústinen shaǵım qılıw huqıqına iye.
Mápdar shaxslardan biri hákimshilik jumıs júrgiziwden hákimshilik hújjet qabıl etińuniga shekem shıǵıp ketken táǵdirde, usı shaxstı onıń huqıqıy miyrasxorı menen almastırıwǵa, eger bunday huqıqıy miyrasxorlıq nızam hújjetlerine muwapıq múmkin bolsa, jol qóyıladı. Basqarıw organ ózgertirilgen, tamamlanılǵan yamasa onıń atı ózgertirilgen táǵdirde, nızam hújjetlerine muwapıq huqıqıy miyrasxorlıqqa jol qóyıladı.
Huqıqıy miyrasxor hákimshilik jumısqa kiriskenge shekem basqarıw jumıs júrgiziw dawamında ámelge asırılǵan barlıq háreketler ornın bosatib bergen mápdar shaxsqa qaysı dárejede májburiy bolǵan bolsa, huqıqıy miyrasxor ushın da sol dárejede májburiy bolıp tabıladı.
Hákimshilik jumıstı sheshiwge kómeklashuvchi shaxslar (gúwalar, ekspertler, qánigeler, dilmashlar hám basqalar ) basqarıw jumıs júrgiziwge qálegenlik yamasa shártnama tiykarında hákimshilik organ tárepinen óz ǵayratına yamasa mápdar adamlardıń ótinishine kóre, sonıń menen birge nızam hújjetlerinde názerde tutılǵan jaǵdaylarda belgilenedi.
Hákimshilik organdıń lawazımlı shaxsı tómendegi jaǵdaylarda hákimshilik organ atınan hákimshilik jumıs júrgiziwde qatnasıwǵa haqılı emes:
- usı hákimshilik jumıs júrgiziwde mápdar shaxs bolsa ;
- hákimshilik jumıs júrgiziwde qatnasıw mápdar shaxslardan biri menen aǵayınshilik yamasa qayin jurt yamasa quda táreptiń aǵayinlerishilik munasábetinde (bolǵan bolsa );
- hákimshilik jumıs júrgiziwde qatnasıw etiwshi mápdar shaxslardan birewiniń wákili bolsa yamasa ilgeri onıń wákili retinde áyne sol hákimshilik jumıs júrgiziwde qatnasqan bolsa ;
- usı hákimshilik jumıstı júrgiziwde hákimshilik jumıstı sheshiwge kómeklashuvchi shaxs retinde qatnasıw jetip atırǵan bolsa yamasa ilgeri qatnasqan bolsa ;
- basqasha tárzde shaxsan, tikkeley yamasa tikkeley bolmaǵan hákimshilik jumıstı sheshiw nátiyjesinden mápdar bolsa yamasa onıń qalıslıǵına guman tuwdıratuǵın basqa jaǵdaylar ámelde bolsa.
Hákimshilik isti kórip shıǵıp atırǵan hákimshilik organ lawazımlı shaxsın yamasa hákimshilik organdı biykarlaw etiw tártibi tómendegishe:
Bıykarlaw tiykarlantirilgan bolıwı jáne bul haqqında hákimshilik hújjet qabıl etińuniga shekem hákimshilik is júrgiziwdiń qálegen basqıshında arza beriliwi múmkin.
Hákimshilik organdıń lawazımlı shaxsın bıykarlaw tuwrısındaǵı arza bıykarlaw bildirilip atırǵan lawazımlı shaxsqa yamasa basqarıw jumıs júrgiziw kollegial organ tárepinen ámelge asırılıp atırǵan bolsa, kollegial organdıń baslıǵına beriledi. Bıykarlaw tuwrısındaǵı arzanı qabıl etken hákimshilik organdıń lawazımlı shaxsı bir jumıs kúni ishinde hákimshilik jumıstı kórip shıǵıwdı toqtatıwı hám bıykarlaw tuwrısındaǵı arzanı bıykarlaw haqqında qarar qabıllawǵa kepillikli bolǵan shaxsqa kórip shıǵıw ushın beriwi kerek.
Bıykarlaw tuwrısındaǵı arza boyınsha qarardı ózine salıstırǵanda biykarlaw etiliwi haqqında arz etilgen lawazımlı shaxstıń tikkeley basshısı, eger bıykarlaw basqarıw organdıń lawazımlı shaxsına salıstırǵanda arz etilgen bolsa, joqarı turıwshı organ yamasa basqa kepillikli organ qabıl etedi.
Hákimshilik is júrgiziw kollegial organ tárepinen ámelge asırılıp atırǵan bolsa, bıykarlaw tuwrısındaǵı arza boyınsha qarar bul organ aǵzalarınıń ápiwayı kópshilik dawısı menen qabıl etiledi. Bıykarlaw tuwrısındaǵı máseleni kórip shıǵıw maydanınan dawıs beriwde kollegial organdıń ózine salıstırǵanda bıykarlaw tuwrısında arza berilgen aǵzası qatnasıw etpeydi. Eger bıykarlaw kollegial organdıń pútkil quramına salıstırǵanda arz etilgen bolsa, bıykarlaw tuwrısındaǵı qarar tap sol organ tárepinen tolıq quramda ápiwayı kópshilik dawıs menen qabıl etiledi.
Hákimshilik isti sheshiwge kómeklesip atırǵan shaxslardı bıykarlaw tuwrısındaǵı arza hákimshilik isti júrgiziwdi ámelge asırıp atırǵan hám de bul arza boyınsha tiyisli qarar qabıl etetuǵın hákimshilik organdıń lawazımlı shaxsına beriledi.
Bıykarlaw tuwrısındaǵı qarar bıykarlaw haqqında arza berilgen waqıttan baslap bir jumıs kúninen keshiktirmasdan qabıl etiliwi kerek.
Eger nızam hújjetlerinde basqasha qaǵıyda názerde taza bolsa, hákimshilik organ múmkin shekem qısqa múddetlerde, biraq arza hákimshilik organda dizimge alınǵan kúnden baslap, hákimshilik hújjet basqarıw organ ǵayratı menen qabıl etiletuǵın táǵdirde bolsa, adresat hákimshilik isti júrgiziw baslanǵanlıǵı tuwrısında tiyisli tárzde xabarlı etilgen kúnden baslap otız jumıs kúninen keshiktirmey hákimshilik isti kórip shıǵadı.
Shımbay rayonı Yuridikalıq xızmet kórsetiw
orayı bas yuriskonsultı B.Bekimbetov