Алиментлар - (лотинча alimentum - «озиқ-овқат», нафақа», «таъминот», «боқиш учун маблағлар» - деган маъноларни англатади) бир шахснинг иккинчи шахсга мажбуран тўлайдиган моддий нарсаси.
Алимент мажбуриятлари оила аъзолари ўртасида содир бўлади. Амалдаги қонунчиликда бир томонда давлат, иккинчи томонда жисмоний шахс иштирок этса ёки ижтимоий ҳуқуқий муносабатлар содир бўлса, у ҳолда «нафака» сўзи ишлатилади. Агар оилавий ҳуқуқий муносабат бўлиб унда оила аъзолари иштирок этсалар у ҳолда «алимент» сўзи ишлатилади.
Алимент мажбуриятлари мулкий ҳуқуқий муносабатлар доирасига кириб шу билан бирга ўзининг баъзи бир махсус белгиларига ва хусусиятларига ҳам эга. Алимент мажбуриятининг фуқаролик ҳуқуқидаги мажбуриятдан фарқ қиладиган томонлари ҳам бор. Бу белгилар куйидагилардан иборат: алимент мажбуриятларини келиб чиқиш асослари биринчидан конунда императив асосда белгиланган (қон- қариндошлик, меҳнатга лаёқатсизлик, муҳтожлик); иккинчидан, алимент тўлаш тўғрисидаги келишув; алимент мажбуриятлари шахсий характерга эга. У мажбур бўлганнинг, шунингдек талаб қилувчи шахснинг вафоти туфайли тугалланади, мерос бўйича бошқа шахсларга ўтмайди. Уларга талаб қилишни бошқаларга ўтказиш ва қарз коидаси татбиқ этилмайди: алимент мажбуриятлари бепулдир. Агар хатоликка йўл кўйиб ўндирилган бўлса ҳам кайтарилмайди, ёлғон маълумотларга ва қалбаки ҳужжатларга асосланган ҳоллар бундан мустаснодир; алимент мажбуриятлари давомли бўлади.
Алимент келажак вақт учун олиниб даъво қилинган кундан бошлаб ҳар ойда ундирилади. Болалар учун алимент улар вояга етгунларига қадар ундирилиши мумкин. Амалдаги қонунда алимент мажбуриятларида бир қатор янги коидалар белгиланган.
Оила кодексининг 13 I-моддасида келишувни ёзма равишда тузиш ва уни нотариал тарзда тасдиқлаш шартлиги белгиланган. Нотариал тартибда тасдиқланмаган алимент тўлаш тўғрисидаги келишув ҳақиқий хисобланмайди. Бироқ, алимент тўлаш тўғрисида (оддий ёзма шаклда) келишув тузган томонлардан бири амалда уни ижро этишга киришган бўлса-ю, иккинчи томон уни нотариал тасдиқлашдан бўйин товлаётган бўлса, Фқуқаролик кодексининг 12-моддасига мувофик келишув суд тартибида ҳақиқий эмас деб топилиши мумкин. Бундай ҳолатда кейинчалик келишувни иотариал тасдиқлаш талаб этилмайди. Нотариал тасдиқланган келишув ўз ижро кўчига кўра ижро варақасига тенглаштирилади. Бу эса алимент ушлаб қолиш учун бошқа ҳужжатларни кўрсатиш талаб қилинмаслигини билдиради. Нотариал тасдиқланган келишувни жўнатиш, ҳисобга олиш ва сақлашга нисбатаи ижро варақаларини жўнатиш, ҳисобга олиш ва сақлаш коидалари кўлланилади.
Келишувға мувофиқ вояга етмаган болалар учун белгиланадиган алимент миқдори улар суд тартибида ундирганда олиш мумкин бўлган алимент миқдоридан кам бўлмаслиги керак. Бу миқдор Оила кодексининг 99- моддаси билан белгилаб қўйилган ва бир бола учун иш хақи ва (ёки) бошқа даромаднинг 4/1 қисмини, икки бола учун 1/3 қисмини ва учта ҳамда ундан ортиқ бола учун 1/2 қисмини ташкил қилади. Алиментлар алимент тўлашга мажбур шахснинг иш хақи ва (ёки) бошқа даромадига нисбатан ҳиссада мунтазам (ҳар ойда, ҳар чоракда ва шу каби) тўланадиган қатъий пул миқдорида мулк бериш йўли билан, шунингдек бўлакча усулларда тўланиши мумкин. Келишувда тўлашнинг турли усулларини аралаш қўлланиш назарда тутилиши мумкин;
Алимент миқдорини индекслаш тартиби:
Индекслашнинг энг кенг тарқалган усули-алимент миқдорини энг кам иш ҳақига ёки чет эл валютасига боғлиқ қилиб қўйиш.
Келишув, томонларнинг ўзаро келишувига биноан, исталган пайтда ўзгартирилиши ёки бекор қилиниши мумкин. Бу иш ҳам келишув тузилган тартибда амалга оширилиши керак. Томонларнинг моддий ёки оилавий аҳволи жиддий равишда ўзгарган ҳамда алимент келишувини ўзгартириш ёки бекор қилиш тўғрисида келишувга эришилмаган ҳолатларда манфаатдор томон ушбу келишувни ўзгартириш ёки бекор қилиш тўғрисидаги даъво билан судга мурожаат қилиш ҳуқуқига эга.
Алимент келишувидаги томонлардан бири, одатда, меҳнатга лаёкатсиз, муҳтож шахс бўлиб, унинг манфаатларини каттиқ ҳимоя қилиш талаб этилади. Шу муносабат билан Оила кодекси алимент тўлаш тўғрисидаги келишувни, уни ўзгартиришнинг Фуқаролик кодексининг 383-моддасида белгиланган умумий тартибига қараганда анча ихчам тартиб бўлиб, суд назорати остида ўзгартиришни назарда тутади.